ԱԿՆԱՐԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՌԱԶՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՍԱԿԱՎ ՔՆՆԱՐԿՎԱԾ ՏԱՐՐԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

Հայաստանի ռազմաքաղաքական անվտանգության համակարգի «ոգեղեն» տարողության և «սրբազան» գործառույթի վերաբերյալ

Հայաստանի (ՀՀ, ԼՂՀ) պետական անվտանգության հայեցակարգը պետք է ընդգրկի ոչ միայն ռազմաքաղաքական, տնտեսական, տեղեկատվական և բնապահպանական բաղադրիչներ, այլև թափանցի անդրանցական կամ վերնյութական համարվող գաղափարաբանական, քաղաքակրթական, կրոնական և հոգեբանական ոլորտներ՝ երկրի քաղաքացու գիտակցական, բարոյական և մշակութակիր էությունն անհատապես և հասարակապես կատարելագործելու և բյուրեղացնելու առաքելությամբ: Ինքնին հասկանալի է, որ պետության ռազմաքաղաքական և տնտեսական հզորության ակունքում անհրաժեշտ նյութական, գործիքային և կառուցվածքային-կազմակերպական հենքից բացի մեծապես և հիմնավորապես կարևոր է հայ անհատի և Հայաստանի (ՀՀ, ԼՂՀ) քաղաքացու մարդկային կերպարի բարձրությունը: Պատմական տարածքի փոքր անկյունում վերահաստատված Հայոց պետականությունը սեփական գոյությամբ նախ և առաջ պարտական է հենց հայ անհատի գիտակից անվեհերությանը և համազգային ու համապետական խնդիրների հանդեպ անկախական շարժման տարիներին դրսևորած ընդհանրական վճռականությանը: Ինչպես անցյալում, այնպես էլ այսօր՝ Հայաստանի գլխավոր և (ճիշտ կենսագործման դեպքում) համարյա անսպառ ներուժը՝ հայի ներքին շնորհաշատ որակն է, որը թույլ է տվել ազգին գոյատևել և հաղթահարել պատմական անասելի փորձությունները: Որևէ նյութական սահմանափակում՝ տարածքային ժամանակավոր կորուստներ, բնական (մասնավորապես՝ էներգակիր) պաշարների պակասություն, հաղորդակցային շրջափակում և այլ համանման հանգամանքներ ունակ չեն ընկճել հայ տեսակի տոկունությունն ու առ կյանք և զարգացում բնածին ձգտումը: Ինչպես արդեն ասել ենք, հարկավոր է պարզապես «բացահայտել» և կիրառել հայության համազգային ներուժը գեթ մասնակիորեն համակարգող և հստակ ազգային-պետական նպատակների իրագործմանն ուղղորդող մեխանիզմը: Մեր խորին համոզմամբ, հայության տեսականորեն առկա ներուժի ընդամենը 10-15%-ի արդյունավետ համակարգումը հաշված տասնամյակների ընթացքում թույլ կտա հանգուցալուծել Հայաստանի առջև ծառացած գոյաբանական նշանակության ռազմավարական խնդիրների մեծագույն մասը: Խնդիրների լուծումն, այս դեպքում, ընդամենը լինելու է հայոց հավաքական և անհատական ներուժի կենսագործման բնականոն արգասիք:

1988-1994 թթ. անկախական շարժման և արցախյան պատերազմի տարիներին այդ ներուժի խիստ անկատար և, ցավոք, կարճաժամկետ համատեղման շնորհիվ անասելիորեն ծանր և օբյեկտիվորեն անհույս վիճակում հայտնված Հայաստանն, առանց չափազանցության, դարձել է վերջին հիսունամյակում աշխարհի ամենահաջողված պետությունը: Որքան էլ առաջին հայացքից անհավատալի կամ զգացմունքային թվա սույն հաստատումը, այն հիմնված է հանրահայտ և ակներև իրողությունների վրա: 1991 թ. անկախացած Հայաստանի վիճակը, մեղմ ասած, սոսկալի էր: Երկիրը գտնվում էր համարյա կատարյալ շրջափակման մեջ. Թուրքիայի սահմանը չնչին բացառություններով ի սկզբանե փակ վիճակում էր, Իրանի հետ հաղորդակցային կապը բացակայում էր՝ Ագարակի կամրջի դեռևս կառուցված չլինելու պատտճառով, իսկ Վրաստանի տարածքով տարանցիկ բեռնափոխադրումը տարիներ շարունակ գրեթե կաթվածահար վիճակում էր՝ Վրաստանի ներքաղաքական իրավիճակի, քաղաքացիական կռիվների և փաստացի անկառավարելիության հետևանքով: Հայաստանի հյուսիսը գրեթե ամբողջությամբ կործանված էր 1988 թ. սպիտակյան երկրաշարժից, իսկ անօթևան դարձած հարյուր հազարավոր անձանց հավելվել են Ադրբեջանից շուրջ կես միլիոն հայ փախստականներ: Եվ այսպիսի պայմաններում սկսվել է արցախյան պատերազմը, երբ Արցախը Հայաստանի մնացած տարածքից ցամաքապես կտրված էր, իսկ Ադրբեջանն ուներ մարդաքանակի, սպառազինությունների և դիրքային համընդանուր և շեշտակի առավելություններ: Այսպիսի ելակետային պայմաններում անգամ «միջազգայնորեն ճանաչված» Հայաստանի տարածքի պահպանումն ըստ արժանվույն կդիտվեր որպես մեծ և պատկառելի հաջողություն: Սակայն նման իրավիճակում հայությունը ոչ միայն պաշտպանեց և պահեց եղածը, այլև 1/3-ով ընդարձակեց իր վերահսկողության տարածքը՝ 29 հազ. քռկ. կմ-ից վերածվելով 42 հազ. քռկ. կմ տարածք զբաղեցնող զույգ հայական պետության՝ արևելյան ճակատում սեփական ուժերով կայացրած ռազմաքաղաքական անվտանգության հզոր պաշտպանական համակարգով: Հայության ներուժի մասին հաստատումները հիմնավորելու համար այսքանն առավել քան բավարար է: Ի դեպ՝ երկրորդ աշխարհամարտից հետո ոչ մեկ պետություն նման արդյունքի քառորդն անգամ չի գրանցել:

Սակայն հայի անհատական և հավաքական ներուժը բացահայտելու, բյուրեղացնելու և ընթացող տարածաշրջանային զարգացումներում արդյունավետորեն մարմնավորելու համար անհրաժեշտ է «նուրբ ոլորտների» կամ առավել դասական եզրութաբանությամբ՝ հոգևոր բնագավառի՝ որպես բացառիկ ներքին կարողությամբ օժտված պետականակերտ բաղադրիչի և ազգային անվտանգության հիմնատարրերից մեկի գիտակցումը: Ցավոք, ամենատարբեր պատճառներով այսօր ազգային անվտանգության սույն «ոգեղեն» տարողությունը գործնականում իսպառ անտեսվում է: Սկզբնապատճառը միանգամայն պարզ է՝ ներկայիս քաղաքական և մասամբ մտավորական վերնախավը Հայոց քաղաքակրթության դասական արժեքների կրողը չէ: Ուստի՝ հարկ է ծավալել համազգային «լուսավորչական» շարժում՝ սոցիալական և կենցաղային բարդությունների ներքո գոյատևող քաղաքացիներին մեր դասական մշակույթի և արժեքների գանձարանի գեթ մասնակի ճաշակը տալու և երիտասարդ սերունդներին հայոց քաղաքակրթական ժառանգության վերակենդանացմամբ և գործնական վերընձյուղմամբ շահագրգռելու համար: Իրականում, դա բոլորովին էլ անհույս ձեռնարկ չէ: «Համաշխարհային» չմշակույթի և տեղական անճաշակությունների հեղեղի ներքո արժեքապես և մշակութապես ապակողմնորոշված երիտասարդությունը մեծ և անմիջական պահանջ ունի՝ սպառողական կենցաղավարության կաղապարներից վեր գտնվող այլընտրանքային՝ ոգեղեն և հոգևոր արժեքների և ճշմարտության պրպտումների: Մնում է, ընդամենը, զինվել համբերությամբ և հետևողականորեն, այդ թվում և սեփական կյանքի օրինակով, ցույց տալ դասականի և ազգայինի առավելությունն՝ անցողիկ ու բովանդակազուրկ երևույթների նկատմամբ: Այս հարցում մտավորականության կողքին պետք է կանգնի նաև Հայաստանյայց Եկեղեցին, որին իր բնիկ առաքելությունը հաջողությամբ կատարելու համար անհրաժեշտ է արմատապես բարեփոխել և հանդուրժելի սահմաններում պարփակել Եկեղեցու հոգևոր էությունը հեղինակազրկող և ներքուստ քայքայող օբյեկտիվ և անձնավորված արատները:

Եկեղեցին, համրակրթական ուսուցումը և պետական զանգվածային քարոզչությունը պետք է նպաստի հայի հոգեկերտվածքում նախորդ հազարամյակի ընթացքում կորսված պետական մտածողության վերականգնմանը: Դարեր շարունակ զրկված լինելով ազգային պետության պաշտպանությունից՝ յուրաքանչյուր հայ տղամարդն անհատապես տնօրինում և ապահովում էր սեփական ընտանիքի՝ օջախի անվտանգությունն ու բարեկեցությունը: Այսօր, ազգային պետականության վերահաստատման լուսավոր օրերին հարկ է վերադարձնել Հայաստանի (ՀՀ, ԼՂՀ) քաղաքացիներին սեփական պետության հանդեպ ակնածանքի և պատասխանատվության զգացումը: Անհրաժեշտ է ծավալել գաղափարական զորեղ արշավ՝ Հայոց պետության և յուրաքանչյուր հայ ընտանիքի միջև սերտ և ծագումնաբանորեն փոխշաղկապված միությունն ընդգծելու համար: Եկեղեցին և մտավորականությունը պարտավոր են շաղկապել հայ անհատի ազգային-պետական պարտավորություններն արժանապատվության բնածին զգացմանը՝ Հայրենիքի պաշտպանությանը և ողջամիտ հայրենասիրությանը հաղորդելով մինչև իսկ կրոնական պատգամի տարողություն: Քրիստոնեական վարդապետությունը և Հայոց Եկեղեցու պատմությունը պարունակում է հոգևոր ազատության և Հայրենիքի անկախության համար պայքարը փոխբյուրեղացնելու բազմաթիվ ուսուցանող և ոգեզմայլ դրվագներ: Հայոց պետականության և անկախ Հայաստանի կյանքի խորանն անընդմեջ ծնել է և հավերժաբար կծնի իր սրբազնությունն ու հզորությունը վերահաստատող մշակներին:
                                              

                                ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՔԱՆԱՆՅԱՆ

ԱԿՆԱՐԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՌԱԶՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՍԱԿԱՎ ՔՆՆԱՐԿՎԱԾ ՏԱՐՐԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

Ընդհանուր նախաբան

Հայաստանի և վերջինիս անօտարելի բաղկացուցիչ մաս կազմող Արցախի, ներկայում՝ ԼՂՀ ազգային անվտանգության հիմնատարրերի համակողմանի քննությունը և ռազմաքաղաքական բնագավառում դրանցից բխող առաջնահերթույունների կենսագործումը՝ վերընձյուղված Հայոց պետականության գոյատևման գրավական է և մեր նախորդ ու գալիք սերունդների առջև բոլորիս սրնազան պարտքը: Հայաստանը և հարակից տարածաշրջանը բոլոր հարաչափերի տեսանկյունից աշխարհի բարդագույն կիզակետային գոտիներից է, որտեղ բախվում են պատմական վաղնջական անցյալից ժառանգված և էթնոքաղաքական, կրոնամշակութային և քաղաքակրթական խորքային հակասություններով պայմանավորված ազգերի և պետությունների շահերը, ինչպես նաև ուժի արտաքին կենտրոնների աշխարհաքաղաքական նկրտումները: Հարյուրավոր տարաբնույթ գործոնների ներգործությամբ ընթացող զարգացումներում սեփական անկախությունն ու ոտնահարված իրավունքները վերահաստատելու համար հայությունն՝ ի դեմս Հայոց պետականության և ազգային այլ ինստիտուտների և զանգվածների պարտավոր է գիտակցել մի շարք ստվերված գոյաբանական ճշմարտություններ, վերագտնել վերջին հազարամյակում մասնակիորեն կորսված պետաիրավական որակներ և համազգային կամք դրսևորել՝ սեփական Հայրենիքի մնացյալ վերջին հողակտորում առողջ, ապագայի նկատմամբ լիահավատ հասարակություն և հզոր ու կենսունակ պետություն կերտելու վճռականությունը: Անգամ հպանցիկ պատմական հայացք Հայոց քաղաքակրթության կերտած արժեքներին կամ հայ անհատների աշխարհի ամենատարբեր վայրերում և հանգամանքներում ունեցած վաստակին աներկբայորեն փաստում է դարավոր թերահավատությամբ մթագնված իրողություն՝ հայության հավաքական ներուժի նյութական չափմանը չենթարկվող հզորությունը: Այսօր՝ Հայոց պետականության վերահաստատման առաջին տասնամյակների բովում անհրաժեշտ է ուրվագծել, մշակել, ապա և գործադրել հայության հավաքական ներուժի համակարգման արդյունավետ և կենսունակ մեխանիզմը, որի անգամ մասնակի կիրառման դեպքում կարելի է դյուրությամբ հանգուցալուծել այժմ իսպառ անլուծելի թվացող հասարակական, ներքաղաքական և արտաքին անվտանգության խնդիրները: Սակայն այս ամենի նախապայմանը՝ ժամանակավրեպ, սնանկ, մարդկայնորեն անպատվաբեր և համընդհանուր առմամբ կեղծ բազմաթիվ կաղապարներից և քաղաքական-հասարակական գիտակցությունը խեղաթյուրող կարծրատիպերից հրաժարվելն է, ապա նաև աշխարհի և նրանում մեր դերի և կարողությունների նկատմամբ սթափ և վստահաշատ համոզվածությամբ լծվելը:
 Աշխարհագրական և քաղաքական եզրութաբանության որոշ առանցքային կիրառումների շուրջ

Աշխարհի «բախտը» չտնօրինող «երկրորդ կամ երրորդ կարգի» պետությունների քաղաքագիտական միտքը վաղուց ի վեր հրաժարվել է ոչ միայն պետականակերտ հայեցակարգային ուրույն մոդելների առաջադրման և կենսագործման նախաձեռնությունից, այլև լռելյայն ճանաչել և ընդունել է գերտերությունների աշխարհակալական շահերը սպասարկող քաղաքագիտական և աշխարհաքաղաքական եզրութաբանությունը: Ի տարբերություն փոքր եկրների իբր «սթափ» և «իրապաշտական» խոնարհամտության՝ հին և նոր գերտերությունների ռազմավարական ծրագրավորման դպրոցները քաջ գիտակցում են քաղաքագիտական և աշխարհագրական եզրութաբանության էական կարևորությունը՝ նրանց ազդեցության գոտիներում հայտնված ազգերի և պետությունների քաղաքական մտածողությունը նախապես մշակված կաղապարների մեջ սահմանափակելու, ինքնուրույն զարգացման ընթացքից արհեստականորեն շեղելու և անպտուղ գաղափարական դեգերումների մեջ լճացնելու հարցում: Խոսքի, անվան, երևույթի բնութագրման ճկունության և իմաստաբանական արտահայտչության, քաղաքական կամ հանրային իրողության սահմանման բառային կաղապարի առանցքային կարևորությունը գիտակցվել է խորագույն անցյալից: Հին՝ դասական մշակույթի կրող փիլիսոփաներն ու պետական գործիչները քաջ ըմբռնել և նախանձախնդրորեն կիրառել են «խոսքի» կամ «երևույթի անվան» արժեքը՝ վերջինիս մեջ հմտորեն ներդնելով այլոց գիտակցությունը լուսավորող կամ ենթագիտակցաբար սահմանափակող կաղապարը: Ուստի, հայոց քաղաքագիտական միտքը Հայաստանի (ՀՀ, ԼՂՀ) անվտանգության խնդիրների արդյունավետ լուծումները որոնելուն և կենսունակ պետական մոդելը կայացնելուն զուգընթաց պարտավոր է ձգտել արհեստական, պատմությանն ու աշխարհագրությանն անկնհայտորեն հակասող, ներկա իրերի դրությունը մթագնող կամ խեղաթյուրող և ապագայում մեր իրավունքների վերահաստատմանը խոչընդոտող աշխարհայացքային, արժեքային և աշխարհագրական եզրութաբանության շարունակական փոխարինմանը:

Քաղաքագիտական եզրութաբանության ոլորտն ինքնին այնքան մեծ և տարողաշատ է, որ վերջինիս հանգամանալից քննությունն առանձին ստվարածավալ երկասիրության առարկա է: Սույն ենթավերնագրի շրջանակներում մենք կսահմանափակվենք սոսկ մեկ անբնական և օտարամուտ աշխարհագրական եզրույթի՝ «Հարավային Կովկաս» բառակապակցության համառոտ ուրվագծային քննությամբ:

Նախ և առաջ փաստենք, որ «Հարավային Կովկաս» եզրութի կիրառումը պատմական, աշխարհագրական և էթնոմշակութային տեսանկյունից կատարյալ անհեթեթություն է, իսկ քաղաքական տեսանկյունից՝ տարածաշրջանում հայության բնական դիրքի և դերակատարության, ինչպես նաև ոտնահարված քաղաքական իրավունքների քողարկված նսեմացում: Առաջին հայացքից արված հաստատումը ծայրահեղական է թվում՝ ահա թե ինչին կարող է հանգեցնել այլուր ստեղծված և քաղաքականության օբյեկտի գիտակցությամբ ընդունված և սովորույթի ուժով ընդհանրացած կիրառումը:

Եթե մի պահ վերանանք քաղաքականությունից և ներկայիս քաղաքական քարտեզից, ապա զուտ աշխարհագրական բնագծերի տեսանկյունից «Հարավային Կովկաս» հասկացությունը զուրկ է որևէ իրական հիմքից: Գոյություն ունի Հայկական Լեռնաշխարհը և հարակից աշխարհագրական երկրամասերը, որոնք վերջինիս հետ կապված են տարբեր բնույթի և ամրության գործառույթներով: Կապկոհը՝ ներկայիս Կովկասն ընդամենը լեռնաշղթա է, որը, Սև ծովից մինչև Կասպից ծովը ձգվելով, աշխարհագրորեն պատնեշում և տարանջատում է հյուսիսային և հարավային ընդարձակագույն տարածություններ՝ բնական բաժանարար գիծ հանդիսանալով այժմյան «Եվրոպա» և «Ասիա» հասկացությունների համար: Հայկական լեռնաշխարհը միանգամայն բնական աշխարհագրական միավոր է, որը որպես միատարր էթնոքաղաքական, պետական և քաղաքակրթական ամբողջականություն գոյատևել է առնվազն երկու հազարամյակ, իսկ որպես գերազանցապես հայաբնակ տարածք՝ ընդհուպ մինչև Ի (20-րդ) դարասկիզբը: Այսպիսով՝ Հայկական Լեռնաշխահը և դրան հարակից որոշ հարթավայրեր թե՛ էթնիկական և թե՛ աշխարհագրական առումով հայոց պատմական հայրենիքն է, որին սահմանակցում էին մի շարք էթնոպետական և ցեղային փոքր երկրներ, որոնք «իրերի բնական դրությամբ» հայտնվում էին Հայաստանի քաղաքական և քաղաքակրթական հզոր ազդեցության ներքո և որպես արբանյակ բուֆերային տարածքներ զարգացել և քաղաքակրթվել են դարեր կամ հազարամյակներ շարունակ: Հիշյալ արբանյակ տարածքներից էր բուն Վիրքը և այժմ պետականազուրկ, հարավից մեծ չափով տարհանված, իսկ հյուսիսում հարյուրավոր մանր ազգերի տրոհվածություն պահպանած և ՌԴ կազմում ինքնավարության մի քանի միավորներով օժտված նախկին Կովկասյան Աղվանքը:

ԺԸ-ԺԹ (18-19-րդ) դարերում հայոց դարավոր պետականազրկության պատճառով Հայկական Լեռնաշխահի՝ որպես միասնական էթնոքաղաքական միավորի մասին պատկերացումները քաղաքական աշխարհագրության հարթության վրա բնականաբար մթգնված էին, ուստիև Կապկոհ (Կովկասյան) լեռնաշղթայի հյուսիսակողմում սեփական իշխանությունը մասնակիորեն հաստատած Ռուսական կայսրությունը՝ դեպի հարավ ընդարձակվելու ռազմաքաղաքական գործընթացի բերմամբ լեռնաշղթայից այն կողմ, այսինքն՝ հարավ ընկած երկրամասերը բնականաբար պետք է կոչեր «Անդրկովկաս»: Նշենք, որ սկզբնական փուլում դա ռուսահայաց աշխարհագրական տեսության ընկալելի և աշխարհագրական իրողություններն էապես չաղավաղող արտադրանք էր: Սակայն արդեն ԺԹ (19-րդ) դարի ընթացքում «Հյուսիսային Կովկասն» ու «Անդրկովկասը» սկսել են ընկալվել որպես համանուն լեռնաշղթայով երկու մասի բաժանված միասնական «Մեծ Կովկաս»: Որպես հետևանք՝ ռուսահպատակ հայերի շրջանում առաջացել և հետզհետե ընդհանրացել է բոլորովին անհիմն և կեղծ «կովկասյան» ինքնության գիտակցումը: Ընդգծենք, որ հայերը հնդեվրոպայկան ծագում և լեզու ունեցող ժողովուրդ են, որը կապկոհյան («կովկասյան») լեզվաընտանիքի և ցեղային մշակույթի հետ ունի քաղաքակրթական միջնորդավորված նվազագույն առնչություն: Հետևաբար, հայը՝ Հայկական Լեռնաշխարհի՝ միասնական Հայքի, այլ ոչ թե մտացածին և սոսկ արտաքին աշխարհակալական երևակայության մեջ աշխարհագրորեն և քաղաքականապես իբր «միասնական» «կովկասյան» տարածաշրջանի ծնունդ է:

Խորհրդային Միության փլուզումից հետո արևմտյան՝ հատկապես ամերիկյան քաղաքագիտական դպրոցը հասկանալի նկատառումներով նախաձեռնել է արդեն իսկ կառուցվածքապես խոցելի «Անդրկովկաս» եզրույթի իմաստաբանական նոր ձևահեղումը՝ շրջանառության մեջ ներդնելով «Հարավային Կովկաս» աշխարհաքաղաքական եզրույթը: Զավեշտալի է, որ հայկական շրջանակները հլու պատրաստակամությամբ ընդունել և ոգևորությամբ որդեգրել են տարածաշրջանի բուն պատկերը չարտացոլող և խորքային անանց իրողություններն ու բնաշխարհագրական օրինաչափություններն անտեսող՝ կարևորագույն քաղաքական բովանդակությամբ օժտված իմաստակիր այդ եզրույթը: Որո՞նք են հայերի կողմից սույն եզրույթի կիրառումից բխող բացահայտ և քողարկված վտանգները: Դրանք բազմապիսի և բազմաշերտ են: Նախ ստեղծվում է իրականությանը բոլորովին հակոտնյա «Հարավային Կովկասի» միասնականության պատրանք, մինչդեռ ոչ միայն «Մեծ Կովկասն», այլև «Հարավային Կովկասը» երբևէ միասնական տարածություն չի եղել՝ ո՛չ էթնոքաղաքական և կրոնամշակութային, ո՛չ էլ քաղաքակրթական առումով: Սույն «ընդհանուր» տարածության ժողովուրդներն ու պետությունները ունեն պատմական ծագման և անցյալի, պետահասարակական ընկալումների բոլորովին տարբեր և կակոտնյա նպատակներ և քաղաքակրթական նախապատվություններ և դրանցով կանխորոշված գործնական սոսկալի անհամատեղելիությամբ բնութագրվող անհաշտության դրսևորումներ: Նման պարագայում «կառուցվածքային միասնականության» որոնմամբ և դրա արհեստական պարտադրմամբ կարող են շահագրգռված լինել միայն արտաքին աշխարհաքաղաքական նպատակներ հետապնդող ուժի միջազգային կենտրոնները: Սակայն նրանք էլ պետք է հասկանան, որ ցանկացած անբնական կառուցվածք պարտադրելը և կեղծ կամ կարճաժամկետ մարտավարական նպատակների օգտին հիմնարար իրողությունները «բռնաբարելու» փորձերը հակարդյունավետ են ոչ միայն «խաղաղության և կայունության պահպանման», այլև իրենց իսկ հեռահար շահերի ապահովման տեսանկյունից:

Եթե հայությունն ստանձնում է «Հարավային Կովկասի» մասնիկ լինելու անհեթեթ դերը, ապա ինքնին հասկանալի է, որ, հաշվի առնելով Հայաստանի ներկայիս տարածքային ընդգրկումն ու տարանցիկ արտաքին ուղիներից կախված լինելու հանգամանքը, մեզ ինքնաբերաբար վերապահվում է առավել «թույլ օղակի» դերակատարությունը, իսկ մեր բոլոր ձգտումները՝ ռազմաքաղաքական անվտանգությունն ապահովելու և ոտնահարված իրավունքները սեփական ուժերով վերականգնելու մասով կդիտարկվեն որպես տարածաշրջանի ընդհանուր խաղաղությունը և կայունությունը «ժամանակավրեպ անզիջողականությամբ» ապակառուցողաբար խախտելու դատապարտելի ոտնձգություն: Համընդհանուր սովորույթին և «աշխարհի կողմից գործածվող եզրութաբանության դեմ չգնալուն» արվելիք արդարացումները սկզբից ևեթ մերժելի են, քանզի Հայաստանը, որոշակի խելամտություն և չափի արտաքին զգացում պահպանելով հանդերձ, պետք է նախանձախնդրորեն պայքարի և կիրառի մեզ համար քաղաքական առանցքային նշանակություն ունեցող աշխարհագրական անվանումներն ու եզրույթները: Ուստի՝ բնաշխարհագրական, էթնոքաղաքական և քաղաքակրթական բուն իրողությունները վերարտացոլելու և դրանց նկատմամբ մեր անօտարելի իրավունքը վերահաստատելու համար անհրաժեշտ է օր առաջ հրաժարվել «Հարավային Կովկաս» անհեթեթ և արհեստածին բառակապակցությունը հոլովելու նորահնար սովորույթից և որդեգրել տարածաշրջանային բնիկ իրողությունները արտահայտող՝ «Հայաստանը և հարակից տարածաշրջան» եզրույթը: Այդ անվանումը, բնականաբար, միանգամից տարածում չի գտնի, բայց վերջինիս հարատև և նախանձախնդիր կիրառմամբ մենք ոչ միայն այն հետզհետե ընդունելի տարբերակ կդարձնենք, այլև երևույթների անվանակոչման անդրանցական (մետաֆիզիկական) հարթության վրա ևս կվերահաստատենք մեր բացարձակ ինքնուրույնության և ինքնակա քաղաքակրթություն լինելու արարչաշնորհ իրավունքը:

Ի դեպ՝ այդ մոտեցումը նախ պետք է ընդհանրանա հենց մեր առօրյայում: Զոր օրինակ՝ հարկ է մեծապես դատապարտելի, խորշելի և անպատվաբեր դիտարկել և նախանձախնդրորեն կանխել ընթացիկ խոսքում պարբերաբար հնչող տեղանվանական օտարաբանությունները. «Քելբաջար», «Լաչին», «Զանգելան» այլևս ժամանակավրեպ գարշաբանությունները պետք է միանգամայն նահանջեն բնիկ և պաշտոնական Քարվաճառ, Բերձոր, Կովսական անունների առջև:

                         

                         Շարունակելի...

ԼՈՈՒՐԵՆՍ ԱՐԱԲԱՑԻ. «ԱՅԴ ԱՆՀՆԱՐԻՆ ՀԱՅԵՐԸ» ՎԵՐՋԻՆ

/Գրի է առնվել 1919թ. Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսի ժամանակ/
Առաջին անգամ հրապարակվել է 1931թ.,«Աութլուք ընդ ինդըփենդընթ» ամսագրում

- Ձեր գաղափարը,- սկսեց նա:
- Իմ գաղափա՜րը,- պայթեցի ես:
- Այո,- ասաց նա:- Դա մի գաղափար է, տեսականորեն լավ գաղափար է, բայց էությամբ իդեալիստական է: Մի՞թե դուք հավատում եք, որ ամերիկացիները կհամաձայնեն տեսնել իրենց նմանությունը հայերի հետ:
- Դուք` անգլիացիներդ, տեսնում եք,- կտրուկ ասացի ես:
- Ճիշտ եք,_ համաձայնեց նա մտածկոտ:- Մենք տեսնում ենք հայերի նշանակությունը ամերիկացիների համար, մենք` իմպերիալիստ անգլիացիներս: Բայց ես կասկածում եմ, որ հասարակ անգլիացիները կարող են կանխատեսել իրենց ճակատագիրը այն հին ազգերի ճակատագրի մեջ, որոնց կառավարում են:
Ես պարտված էի: Բարեբախտաբար նա դա չտեսավ: Աչքերը խոնարհված էին: Նա բարձրացավ և ուղեկցեց ինձ դեպի դուռը` մնալով խորը մտածմունքի մեջ:
- Ցտեսությու՛ն,- ասաց նա, ես հավանում եմ ձեր տեսությունը: Գայթակղիչ է: Վախենամ` գործնականում դա չաշխատի, բայց գրեք: Գրեք զգույշ, ոչ շատ հստակ, և, ի դեպ, մի մեջբերեք ինձ. ես ոչինչ չեմ ասել, ոչինչ...

ԼՈՈՒՐԵՆՍ ԱՐԱԲԱՑԻ. «ԱՅԴ ԱՆՀՆԱՐԻՆ ՀԱՅԵՐԸ» ՄԱՍ-6

(ՄԱՍ-6) «Բայց դա սկանդալ չի՞ դառնա»,_ հարցրի ես: Նա կարծում էր, որ ոչ: Հիշեցրեց, որ մենք այնքան գաղափարապաշտ ենք և մարդասեր, որ թվում է` կարող ենք անել ինչ պատահի` չկորցնելով մեր գաղափարը և բարի անունը: «Մի՞թե որևէ սկանդալ եղել է ձեր հնդկացիների հանդեպ,_ հարցրեց նա:_ Եվ դուք երբևէ չե՞ք մտածել` ձեր արածը ճի՞շտ էր: Դուք նվաճել եք Մեքսիկայի մի մասը, գրավել Հավայան կղզիները, զենքի ուժով Իսպանիայից խլել եք Ֆիլիպինները և Պուերտո Ռիկոն, գնել եք Դանիական կղզիները և ձեր ծովային հետևակազորը ափ եք հանել Կենտրոնական Ամերիկայում: Շուտով ստիպված եք լինելու վերականգնել կարգուկանոնը Մեքսիկայի մյուս մասում: Եվ սակայն,- ասաց նա հիացմունքով,- դուք դեռ կողմ եք փոքր ազգերի ինքնորոշմանը: Դուք փոքր կայսրություն եք, իսկ մեզ զգուշացրել եք ձեր Մոնրոյի դոկտրինով, որ պատրաստվում եք մեծ դառնալ: Եվ չնայած դրան, դուք հակաիմպերիալիստներ եք: Դուք պատերազմել եք գերմանական իմպերիալիզմի դեմ»: «Դուք նույնպես»,_ արձակեցի կրակոցս:
«Օ_, դա նույնը չէ,_ հակադարձեց նա իմ կրակոցը:_ Մենք իմպերիալիստներ ենք: Մենք անկեղծորեն մեզ կայսրություն ենք կոչում և պարկեշտորեն կռվեցինք գերմանացու դեմ մեր կայսրության համար: Բայց դուք, դուք կռվեցիք կայսրության դեմ հօգուտ ինքնորոշման»: Դրա մեջ մի բան կար, և նա չարախնդորեն սպասում էր, որ դիմակայեմ նրան: Եվ երբ ես չպատասխանեցի՝ ես չէի կարող այդ պահին, նա շարունակեց. «Ես հավատում եմ, որ դուք` ամերիկացիներդ, կարող եք անել ինչ պատահի, և չեք դատապարտվի ո՛չ աշխարհի, ո՛չ էլ ձեր կողմից: Դրա մեջ ինչ-որ սքանչելի բան կա, աշխարհին օգտակար բան կա: Դա թույլ է տալիս ձեզ իրականացնել Հայաստանում այն, ինչ պետք է. հանգամանորեն, աստիճանաբար, կատարելապես` չթողնել ոչ մի հայի, և այդ բոլորն առանց խայտառակության, առանց նվազագույնս խախտելու ձեր կարծիքը ձեր մասին»:
«Եվ,_ շտապեց ավելացնել նա,_ պետք է որևէ մեկը լուծի այդ հարցը: Ինձ թվում է բանաստեղծական արդարություն կլինի, լավ քաղաքականություն, որ աշխարհում ամենաիդեալիստ ժողովուրդն իր վրա վերցնի աշխարհի ամենագործնական ժողովրդին»: Ի՞նչ էր նա թելադրում ինձ: Անգլիական հումո՞ր էր: Ես խստորեն նայեցի նրան: Նա աչքն էլ չթարթեց: Կրկին փքված տեսք էր ընդունել: Անգլիացու հետ հարցազրույցը հոգնեցուցիչ է և վտանգավոր: Ես հիշեցի, որ ցանկության դեպքում ժխտելու է հարցազրույցը և որոշեցի հենց ուղղակի փորձել նրան. «Ինչպես հասկանում եմ,- ասաց նա,- մենք` ամերիկացիներս, առևտրական մշակույթ ենք, ինչպես հայերն են, ինչպես բոլոր այս հին ազգերն էլ, որոնց պետք է ոչնչացնել»:
Նա գլխով արեց: «Նրանց թվում է, որ զարգացնում են գործարարությունը, երբ իրականում զարգացնում էին մարդկային ցեղի մի որոշ տեսակ` մի ուրույն ցեղ գործարար մարդկանց, որոնք ատում են նրանց, որովհետև նրանք բոլորին կարող են գերազանցել և ապրել առանց աշխատելու. ստախոսներ են, մակաբույծներ` ամենագործնական մարդիկ ամենաքրիստոնեական վարվելակերպով»:
- Դուք` ամերիկացիներդ, լավ եք խոսում,- ասաց նա:- Ոչ մի անգլիացի չէր կարող այդքան հստակորեն բանաձևել որևէ նման բան:
- Եթե հիմա, մեր ներկա դրությամբ, զարգացման նախնական փուլում, կարողանայինք, կառավարելով հայերին, տեսնել մեր մշակույթի վերջնական արդյունքները, եթե կարողանայինք հասկանալ, ինչ քննում ենք ներկա հայի մեջ, ապագա ամերիկացին է...
- Վաղվա,- շտկեց նա:
- Այդ դեպքում,- շարունակեցի ես,- մենք պետք է մոլեգնած ոչնչացնեինք նրանց բոլորին:
- Այդպես, այդպես:
- Գուցե ոչնչացնեինք բոլոր հայերին, բայց դրա համար մենք պետք է գոնե տուն գնայինք:
- Հեռագրեիք,- հուշեց նա,- այդպես արագ է:
- Հեռագրեինք տուն,- համաձայնեցի ես,- հեռագրեինք զգուշանալու մի ահազանգ գործնական բիզնեսի հետ քրիստոնեական իդեալիզմի խաչաձևումից: Չափից շատ իդեալիզմը և չափից շատ բիզնեսը կարող են փչացնել այս, և վնասել մեզ` որպես ժողովրդի:
- Այդպես, այդպես:
- Դա կարող էր մեծ, հարուստ Ամերիկան վերածել մի Հայաստանի, որը Բրիտանիան ու Ռուսաստանը /ապագայում/ պիտի բաժանեին երկու մասի, մեկը` բուն իսկ Միացյալ Նահանգները՝ Անգլիայի համար, մյուսը` ամերիկյան ժողովուրդը` Ռուսաստանի համար: Նա լռեց: Ես սպասեցի` հուսալով, որ նա կընկալի ամերիկյան հումորը: Նա նույնպես սպասեց, բայց հասկանալով, որ ես որևէ բանի եմ սպասում, խոսեց.

ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ

ԼՈՈՒՐԵՆՍ ԱՐԱԲԱՑԻ. «ԱՅԴ ԱՆՀՆԱՐԻՆ ՀԱՅԵՐԸ» ՄԱՍ-5

(ՄԱՍ-5)   Նրանք ուզում են ապրել ծովեզրին, քաղաքներում` ի հաշիվ ստացած վարձի շահույթի, շահաբաժինների, արժեթղթերի առուծախով ձեռք բերված շահի և դրամագլխով ու ախշատուժի կիրառմամբ վաստակած դրամի»: «Այդպիսի մարդիկ շատ են,- ասացի ես,- հայերը բացառություն չեն»: «Ես տեսնում եմ, որ դուք դեռ չեք ընկալում իմ հայացքները,- պատասխանեց նա:- Իհարկե, ուրիշներ էլ կան, որ կուզեին այդպես անել: Ֆրանսիական բուրժուազիան այդ ուղղությամբ է շարժվում, ու մեր անգլիացիներն էլ գալիս են դրան, հատկապես, այսպես կոչված, բարձր դասը: Դա նրանց իդեալն է: Նրանք կուզեին ոչինչ չանել, բայց չեն կարող: Անվնաս են նրանք: Նրանք ցանկանում են միայն ծախսել: Եվ ծախսում են, ինչպես տեսնում եք: Նույնիսկ ձեր հրեաները ծախսող են, սքանչելի ծախսող:
Բայց ձեր հայերը ոչինչ չեն անի ու չեն էլ ծախսի: Ձեռք են բերում ու խնայում: Վաճառում են, բայց միայն կրկին գնելու և ավելի ու ավելի ձեռք բերելու համար: Իսկական առևտրական ոգու այսպիսի կատարելության զարգացումը էվոլյուցիայի արդյունք է, իսկ էվոլյուցիան աստիճանական զարգացման խնդիր է: Ու հայերն ամենաբարձր աստիճանին են հասել: Ես ասում եմ ձեզ, եթե հայերին երբևէ հնարավորություն տրվի, եթե նրանք իշխանություն ձեռք բերեն երկրագնդի որևէ անկյունում, նրանք ամբողջ մոլորակի տերը կդառնան և կաշխատեցնեն մնացյալ ամբողջ մարդկությանը: Այդ է, որ գիտեն և սարսափում են թուրքերը, հույները և բոլորը, ովքեր գիտեն նրանց»: Նա կրկին ինձ էր թողնում եզրակացությունը: Բայց ես չէի ուզում ասել և խթանեցի նրան շարունակել:
«Ուրեմն,- դիմադրեցի ես,- դուք ուզում եք, որ Հայաստանը տրվի ձեր մի դաշնակցին, բրիտանական կապիտալի մի գործակցին, իսկ հայերը տրվեն մեզ` ամերիկացիների՞ս: Հիանալի է: Երկու հարց է ծագում. Ի՞նչ կարող է անել ձեր դաշնակիցը Հայաստանում առանց աշխատուժի: Եվ ի՞նչ կարող ենք անել հայերի հետ մենք` ամերիկացիներս, առանց Հայաստանի»: «Օ՜,- ասաց նա,- ուրիշ ժողովուրդներ կան Բալկաններում, Փոքր Ասիայում, Հնդկաստանում և Աֆրիկայում, հետամնաց ազգեր, իսկապես հետամնաց, ազգեր, որոնք աշխատուժ կարող են լինել: Նրանց կարելի է բերել Հայաստան: Աշխատուժի պակաս չկա»:
«Ուրեմն դա կլուծի բրիտանական գործնական խնդիրը,- ասացի ես:- Գանք իդեալիստական, ամերիկյան խնդրին: Ի՞նչ պետք է անենք հայերի հետ»: Նա չպատասխանեց: Նրա բրիտանական հումորը կամ դիվանագիտական զգուշավորությունը կամ ինչ-որ ուրիշ բան, չէր թողնում նրան ասել: Խուսափելով` խոսեց այն մասին, թե ասիական աշխատուժի ու եվրոպական կապիտալի համար վտանգավոր է հայերի ներկայությունը որևէ այնպիսի վայրի մոտ, ուր հանքեր ու հողեր են մշակվում: «Դուք չեք գիտակցում,- եզրակացրեց նա,- թե որքան դժվար ու նրբին խնդիր է օտար ժողովուրդ կառավարելը»: «Դուք սխալվում եք»,- ասացի ես ջղագրգիռ ու կրկնեցի մեղադրանքս, թե նա չգիտի մեզ: «Դուք ճիշտ չեք տեղեկացված իմ ժողովրդի մասին,- հայտարարեցի,- որքան, ըստ ձեզ, մենք` եվրոպացիների, թուրքերի, հայերի և մյուսների մասին»:
Ես ի ցույց բերեցի Ֆիլիպինները, Կուբան, Սանդվիչյան կղզիները, բոլոր այն օտար երկրները, որ կառավարում ենք հաջողությամբ: Եվ ես հիշեցրի նրան, որ ամեն տեսակ օտարականներ կան հենց մեր երկրի կենտրոնում: Մենք ստիպել ենք աշխատել նույնիսկ հայերին: Մենք էլ մեր սև գործն ենք արել, ինչպես ցանկացած կառավարություն երկրագնդի վրա` չբացառելով բրիտանացիներին էլ, և համոզելու համար նրան, որ մենք գործնական ենք, պատմեցի օտար աշխատուժի մասին Նոր Անգլիայում, Հարավում, Արևմուտքում, ամենուր: Բայց պատահաբար հիշատակեցի նաև մեր սեփական բնիկներին` ամերիկյան հնդկացիներին:
Հենց դրա վրա էլ նա ուղղակի վեր թռավ: «Ահա այդ է,- բացականչեց նա:- Այդ էր իմ մտքում ամբողջ ժամանակ: Ձեր հնդկացիների հանդեպ ձեր քաղաքականությունն է պետք է հայերի հետ հարաբերություններում»: Ես անակնկալի եկա, շշմեցի: Հարցրի, թե իր կարծիքով ինչ է եղել մեր քաղաքականությունը հնդկացիների հանդեպ, և նա պատասխանեց, թե իր հասկացածով` մենք «ոչնչացրել ենք նրանց բոլորին էլ: Այնպես չէ՞»: Ես նայեցի նրան ոտքից գլուխ, ինչպես ինքն էր ինձ նայել մի քանի անգամ: Ու հաճույքով: «Եվ այսպես,- ասացի ես երկար դադարից հետո,- դուք կարծում եք հենց այդպես պետք է վարվենք հայերի հետ. պետք է ոչնչացնենք նրանց բոլորին էլ, գլխովին»:
«Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ,- ուղղեց նա:- Ինչպե՞ս եք դուք` լրագրողներդ, սխալ հասկանում և սխալ մեջբերում»: Նա բոլորովին էլ դա նկատի չուներ որպես քաղաքականություն: Նա գիտեր, որ մենք դրան ընդունակ չենք: Ի՞նչ պետք է անենք: Նա չասաց: Նա պտտվում էր հարցի շուրջ: Հոգնեցուցիչ էր: Բայց ես վերջապես խայծը կուլ տվեցի: Նա ստիպեց ինձ արտահայտվել և չուղղեց: Որոշակիորեն ու հստակորեն չէր ուզում ասել, թե մենք պետք է գիտակցորեն ու մտածված գնանք բնաջնջելու հայերին: Ոչ մի դեպքում: Նա միայն հավատում է, որ ուրիշ ամեն ինչ փորձելուց հետո մենք կգանք դրան: Եվ կանենք դա շատ լավ` չթողնելով ո՛չ Ադամ, ո՛չ Եվա, որ շարունակեն Կայեն աճեցնել:    ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ

ԼՈՈՒՐԵՆՍ ԱՐԱԲԱՑԻ. «ԱՅԴ ԱՆՀՆԱՐԻՆ ՀԱՅԵՐԸ» ՄԱՍ-4

(ՄԱՍ-4)    «Իմ այս հին ժողովուրդները,- ասաց նա,- կգնան որևէ տեղ, ուր աշխատավորներ կան` լուռ գործելու, հեզ կտառապեն` դրամ խմայելով, գործ անելով: Այո՛, նրանք այնպես են գործում, որ աշխատավորի մտքով անգամ չի անցնի: Նրանք գործում են այնպես, ինչպես միայն բիզնեսմենը կգործի` երկարատև, համառորեն` մոտենալով բաղձալի շահույթին: Բայց նրանք չեն աշխատի: Նրանք չեն կարող: Նրանք տանել չեն կարողանում աշխատավարձի համար աշխատելը: Դա բնազդ է նրանց մեջ, մի գիծ, ինտելեկտ, որ զարգացել է հաջողված ընտրասերումով, ինչպես որսորդության ուրույն գծեր ենք զարգացնում որսկան շների այս կամ այն ցեղերի մեջ: Նրանք իրենց արյամբ իսկ գիտեն, որ աշխատավարձով՝ անգամ բարձր, աշխատելն անօգուտ է, եթե ուզում ես հարստանալ: Ըստ աշխատավարձի սանդղակի կյանքը չի ենթադրում ո՛չ շահույթ, ո՛չ դրամագլուխ, ո՛չ առաջընթաց: Նրանք չեն էլ խոսում դրա մասին, դա շատ ակնհայտ է նրանց համար, նրանք այդպես են ապրում:
Նրանք իմաստուն են, ինչպես կարող է իմաստուն լինել հին մի ցեղ: Աչքները բանալուն պես նրանք տեսնում են ստեղծարար աշխատանքի անհեթեթությունը: Անելիքը միայն դիտելն ու սպասելն է` մինչև նյութական բարիքները կարտադրվեն, և հետո ինչ-որ կերպ դրանք արտադրողից ձեռք բերելը: Եվ նրանք գիտեն ինչպես անել դա, ինչպես կենդանին գիտի իր կենդանական գործը, և բույսն էլ գիտի իր բուսական գործը` բնազդով: Ուստի, կզբաղվեն բժշկությամբ, իրավաբանությամբ, ցանկացած այլ մասնագիտությամբ, որ բիզնեսի նման ձեռք է բերում այս կամ այն շահաբաժինը նյութական բարիքների ավարտված, վերջնական, դրոշմված ձևից այն բանից հետո, երբ հասարակ ժողովուրդն արդեն կստեղծի այդ: Բայց քրտինքով արդյունահանել հումքը և մշակելով վերածել շուկայական ապրանքների` ոչ: Հին ժողովուրդներն ատում են այդ, իսկ ձեր հայերը պարզապես չեն անի դա»: Նա լռեց` նայելով ինձ և տեսնելով, որ իրեն չեմ նայում, շարունակեց զեղել իր քարոզչության ևս մի չափաբաժին:
«Հայերը,- ասաց նա,- ամենախելացի, ամենակատարյալ ընտրասերված, ամենաբարձր զարգացած ցեղն են աշխարհում` քաղաքակրթվածության տեսակետից»: Ես կրկին տվեցի իմ հովանավորյալի անունը: «Հրեանե՞րը,- կրկնեց նա:- Դուք արդեն ասել եք նրանց մասին, ես գոհ էի: Դա նշանակում է, որ իմ ասածից գեթ մի նշույլ ընկալում եք հին ցեղերի մասին: Հրեաներն ամենածանոթ օրինակն են հին, խորաթափանց, խելացի ժողովրդի, և, բնականաբար, նրանք բնազդորեն շահագործողներ են: Նրանք հակված են վաշխառության: Բայց նրանք կաշխատեն: Չեն հանդուրժում, բայց կարելի է նրանց աշխատեցնել: Եվ նրանք ստեղծագործող, հնարամիտ ու սենտիմենտալ են: Նրանց մեջ դեռ կան արվեստագետներ, փիլիսոփաներ, մարգարեներ: Նրանք անկատար են: Նրանք քաղաքակրթության անավարտ, կիսատ մնացած արդյունքն են:
Ես հասկանում եմ, թե ինչու են նրանցից վախենում և ատում, նրանք ցեղային տարեցության որոշ իմացական գերազանցություն ունեն: Բայց անհեթեթ է նրանց նույն ոգով դասել այն հին ժողովուրդների հետ, որոնց մասին խոսում եմ: Չէ՞ որ իմ հին ցեղերն իրենց երկրից դուրս են քշել հրեաներին: Հրեաները չեն կարող ապրել արաբների, սիրիացիների, եգիպտացիների հաշվին: Նրանք «ծաղկում են» Անգլիայում, հարստանում են Ֆրանսիայում ու Գերմանիայում և, իհարկե, Միացյալ Նահանգներում: Բայց չինացիներն, օրինակ, կուլ են տալիս հրեաներին, ինչպես կետ ձուկը փոքր ձկներին, այդպես են անում նաև արաբները, թուրքերը, հույները, իսկ ինչ վերաբերում է հայերին...»: «Հրեաները,- ասաց նա` շունչ քաշելով,- հրեաներն իրենք այնպես են վերաբերում հայերին, ինչպես հակասեմական եվրոպացիները հրեաներին, և ճիշտ նույն կերպ հույները, թուրքերը և մյուս բոլոր ցեղերը, որոնք երբևէ գործ են ունեցել հայերի հետ»:
«Նրանք զգում են, որ հայերը նրանց բոլորին կստիպեն աշխատել: Եվ այդպես էլ կա: Հայերն ունեն հրեաների բոլոր հատկանիշները և, բացի այդ, քրիստոնյաներ են»: Նա կանգ առավ` սպասելով, որ ինքս եզրակացություն անեմ, բայց քանի որ խայծը չէի կուլ տվել, շարունակեց` տալով ինձ ևս մեկ հնարավորություն: «Հայերը,- ասաց նա,- չպետք է ունենան Հայաստանը, բուն երկիրը: Նրանք չեն աշխատի նույնիսկ իրենց օգուտի համար: Ուզում են այդ հողերը, բայց միայն սեփականատերը լինելու համար: Մինչև իսկ զարգացման գործը կազմակերպելու համար չեն աշխատի նրանք: Արտոնագրությամբ վարձով կտան ուրիշներին:  ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ

ИНСТРУКЦИЯ ЦК КП (б) АРМЕНИИ

От 20 сентября 1920г.

Ценральный Комитет большквиков Армении предписывает всем партийным организвациям как в тылу, так и на фронтах и прежде всего большевикам направляемым в Карсский гарнизон, развернуть среди отдельных солдат и в группах, а если возможно то и посредством листовок широкую пропаганду против войны, уделяя основное внимание, что:

1. Нынешняя Турция – уже не прежняя султанская Турция и не преследует в отношении Армении агрессивных целей.

2. Кемалистская Турция – союзница Советской России и борется за своее освобождение проттив импреиалистических держав – Англии, Франции, Греции.

3. Победа республиканской Армении над Турцией будет означать усиление империализма на Ближнем Востоке и поставит под угрозу победу Революции в Закавказье, и наоборот – поражение республиканской Армении ускорит советизацию всего закавказья, а так же Востока.

4. Задачей армянских большевиков-коммунистов должно быть ускорение поражения республиканской Армении, что ускорит советизацию Армении.

С этой целью необходимо:

1. Всеми средствами разлагать армянскую действующую армию;

а. способствовать дезертирству и всячески препятствовать мобилизации.

б. убеждать солдат на фронтах не стрелять по наступающим турецким солдатам, а покидать позиции и возвращаться домой.

в. не подчиняться приказам офицеров и в случае необходимости уничтожать их.

2. Наряду с этим необходимо внушать солдатам республиканской Армении, что победоносный турецкий аскер – это революционный аскер, который не только не позволит какого-либо насилия по отношению к побежденной стране, не причинит вреда мирному населению, но и поможет трудоввому армянскому народу освободиться от господства пособников империалистов – дашнаков.

3. Вновь и вновь объяснять, что, освободяясь от господства дашнаков, Армения немедленно наладит связь с Советской Россией и навсегда покончит с войной, и край, разоренный голодом и постоянными конфликтами, наполнится российским хлебом и примет участие в великом деле революции.

Примечание. Читать в закрытых собраниях и сразу по прочтении сжигать.

Члены Центрального комитета коммунистической партии большевиков Армении

Саркис Касьян, Асканаз Мравян, Авис Нурииджанян, Шаварш Амирханян, Исаак Довлатян, Ашот Ованесян.

N 218 Баку 20 сентября 20.

студия танца в Санкт-Петербурге 
 

ԼՈՈՒՐԵՆՍ ԱՐԱԲԱՑԻ. «ԱՅԴ ԱՆՀՆԱՐԻՆ ՀԱՅԵՐԸ» ՄԱՍ-3

(ՄԱՍ-3)Նա շփոթահար տեսք ուներ: Չգիտեի` ինչ է պատահել նրան, մինչև որ վերջապես որոշեց արտահայտվել: «Խնայասիրությունը չի պակասում հայերին,- ասաց նա չոր,- և անշուշտ գիտեք, որ քրիստոնյաներ են նրանք, հնագույն քրիստոնյաներ»: Իհարկե, գիտեի, պարզապես ոգևորությանս մեջ մի պահ մոռացել էի: Սակայն նա ինձ բռնել էր այդ կետում, ուստի «դարձ ի շրջանս» ինձ կատարեցի: «Բայց,- ասացի,- հայերը պետք է աշխատեն: Դա է հաջողության գաղտնիքը՝ լինի անհատի, լինի ազգի համար. աշխատանք՝ համառ, եռանդուն աշխատանք: Եվ հայերը պետք է ունենան Հայաստանը` դրա վրա աշխատելու համար»:
«Հայեը չեն աշխատելու,- հայտարարեց նա:- Դա է ցավոտ կետը ձեր ծրագրի և հայերի: Դա է ցավոտ կետը այն բոլոր հին ցեղերի, որոնք եղել են քաղաքակիրթ, սովորել են խաղը և, մի ժամանակ տիրած լինելով աշխարհին և աշխատեցրած՝ կորցրել են իշխանությունը և դեգրադացվել: Նրանք առաջ են գնացել տրամաբանության, հոգեբանության և բնախոսության մեջ: Նրանց պետք չէ ծանր աշխատանքը: Դրանով են նրանք տարբերվում այն երեխայանման, իսկապես հետամնաց ժողովուրդներից, որոնց հետ գործ եք ունեցել ամերիկացիներդ: Պրիմիտիվ ժողովուրդները պարզապես ծույլ են, նրանց կարելի է ստիպել աշխատել և զարգանալ, նրանց հնարավոր է շահագործել, եթե ուզում եք: Նրանք անհույս չեն, նրանցից ինչ-որ օգուտ կա: Բայց այս առաջադեմ ժողովուրդները, երբեմնի քաղաքակիրթ ազգերը, ծույլ չեն՝ նրանք չափից ավելի խելացի են ուրիշների օգտին աշխատելու համար: Իրենք իսկ շահագործողներ են` բնազդական բնածին, անհուսալի:
Բոլոր ազգերը բաղկացած են զարգացող մարդկանցից: Նրանք խոսում են իրենց երկրները զարգացնելու մասին, բայց հակառակն է. նրանց երկրներն են զարգացնում իրենց: Իսկ հին ազգերը ներկայացնում են մարդկանց այն տեսակը, որ այժմ նոր ազգերը կերտում են: Այս հին ժողովուրդները էվոլյուցիայի արդյունք են: Դուք կարող եք Միջերկրականի ափին տեսնել այն տիպը, որ ինքներդ այժմ ընտրասերում, դաստիարակում, աճեցնում եք ձեր հայրենիքում: Գոյությունը պահպանած հնագույն ցեղերն իրենց բնույթով առևտրական են, ինչպես ձերը»:
«Մերը,- ուղղեցի ես,- ներառյալ նաև Անգլիան»: Նա շարունակեց. «Դուք` նոր ազգերդ, պետք է սովորեք հին ժողովուրդների օրինակի վրա,- կրկնեց նա,- որ նախկին մեծ ու նախկին հռչակավոր ազգերի արդի ներկայացուցիչները բնական և անխուսափելի արդյունքն են արհեստական այն ընտրասերման, որը կատարվել է մի այնպիսի հասարակության մեջ, որը բանտարկում է քաջերին, արտաքսում ինքնատիպներին, ճնշում զանգվածին, խեղդում ցեղի միջին մակարդակից ցանկացած տարբերություն և աճեցնում հեզերի, խորամանկների ու համբերատարների: Որովհետև դա համապատասխանում է առևտրականի տեսակին: Արդի հույներն ուղղակի ժառանգներն են հելլենների և իրենց տհաճ հատկանիշներն այն տևական գծերն են, որ ծագում են հին հունական մշակույթից. ոչ այնպես, ինչպես մեծ, բացառիկ հույները` հռետորներ, երգիչներ, քանդակագործներ, այլ միջին հույները, որ զբաղվում էին բիզնեսով, այն հույները, որոնք Սոկրատեսին մահվան դատապարտեցին: Եգիպտացիները եգիպտական մշակույթի ամենահեռավոր հեռավոր փոքր ծոռներն են` իրենց ապուպապերի երեխայանման աշխատանքով այնքան գեղեցիկորեն կերտված Սֆինքսի հանելուկին ուշացած պատասխանը: Այսօրվա արաբն անապատի փոշին է: Նա զրկված է հին, փառավոր Արաբիայի արվեստներից, բարքերից, գործարարությունից»:
Նա կանխեց առարկությունս: «Հնադարյան հույները, եգիպտացիները, սիրիացիները, վերջապես` թուրքերը, նրանք էլ իրենց հանճարներն ունեին, իրենց բանաստեղծներն ու նկարիչները, զորավարները, որոնք հետամնաց ժողովուրդներ էին նվաճում, ունեին իրենց արդյունաբերական ղեկավարները, որոնք աշխատանքով էին ապահովում. իրենց սեփական աշխատուժն էլ ունեին: Բայց ընտրանին, արիստոկրատները, հարուստները չհարատևեցին: Անգամ շարունակություն չունեցան: Հաջողակների, հարուստնեի, հզորների, առանձնաշնորհյալների զավակները գրողի ծոցն անցան: Եվ աշխատողների հաջորդական սերունդներն էլ, աշխատանքով գերծանրաբեռնված, թերսնված, վհատված և խիստ կարգուկանոնի ենթարկված, բութ ստրուկների վերածված, մեռան կամ ոչնչացվեցին: Հենց միջին դասն ապացուցեց և ապացուցում է, որ ունակ է վերապրելու այդ կերպ կազմակերպված հասարակության մեջ, այդ ստոր միջին դասը:
Ուստի ամբողջ հին աշխարհն այժմ տեսնում եք միայն բիզնեսմեններով բնակված, մանր բիզնեսմեններով` վաճառականներ, առևտրականներ, խանութպաններ, վաշխառուներ, փերեզակներ, ո՛չ արտադրողներ: Նրանք զբաղված են գնել-ծախելով, ու սերված լինելով գնել-ծախողներից, առևտրական մրցակցության բազում սերունդների միջով ընտրասերված, նրանք լավ գնող-ծախողներ են: Կարող են գնալ աշխարհում որևէ տեղ առևտուր անելու, ո՛չ թե ստեղծելու, ո՛չ թե կազմակերպելու, կառուցելու, ծրագրելու և աշխատելու: Նրանց այն եղբայրները, որոնք այս բաներն էին անում, անզավակ մեռյալներ են: Ո՛չ, միայն ամենազուտ, ամենախորամանկ առևտրականներն են ապրում, և նրա՛նց ենք գտնում ամեն տեղ, ուր սողոսկում-թափանցում են: Մեր գաղութներում, Հարավային Ամերիկայում ես հանդիպել եմ արաբների, որոնք փերեզակություն են անում և հարստանում: Եվ ինչ վերաբերում է սիրիացիներին, հույներին, հայերին...«Եվ հրեաներին»,- հուշեցի ես: Նա անտեսեց:    ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ

ԼՈՈՒՐԵՆՍ ԱՐԱԲԱՑԻ. «ԱՅԴ ԱՆՀՆԱՐԻՆ ՀԱՅԵՐԸ» ՄԱՍ-2

(ՄԱՍ-2)             Ավելին,- հարեց նա,- Բրիտանական իմպերիալիզմն այս փուլում շահագրգռված է ավելի բնական հարստություններով, քան ժողովուրդներով: Անգլիացիները գործնական մարդիկ են, ոչ՝ իդեալիստներ: Նրանք գիտակցում են, որ համաշխարհային մի կառավարություն պետք է հիմնվի, բայց ոչ թե «ձեր» Ազգերի լիգայի նման՝ գաղափարների և իդեալների, այլ շոշափելի բաների վրա` նավթ, օդային տարածություն, ծովեր: «Բայց,- առարկեցի ես,- հարուստ հողեր և շահավետ հանքավայրեր կան Հայաստանում»: Նա լուռ մնաց և այնքան երկար մնաց այդպես լուռ, որ ինձ թվաց, թե շփոթության եմ մատնել նրան, թե նա չգիտեր Հայաստանի հարստությունների մասին: Բայց կրկին նկատեցի ուռչելու և պայթելու նրա հակումը: Եվ որքա՜ն էի ցանկանում, որ նա ծիծաղի: Կարծում էի` դա կթեթևացնի ինձ էլ, նրան էլ: Բայց ո՛չ, նա չծիծաղեց: Չժպտաց նույնիսկ: Պարզապես սպասեց ինչքան կարող էր, ապա ինձ հիշեցրեց, թե Հայաստանը պետք է բաժանման ենթարկվի: Բուն երկիրը, ուր բնական հարստություններն են, պետք է անջատվի առաջամասից, ուր ոչինչ չկա բացի հայերից: Ամերիկյան մանդատը պետք է լոկ հայերի վրա լինի – ոչ թե բրիտանացիք, այլ մի ուրիշ, հավասարաչափ գործնական տերություն պետք է ստանա Հայաստանը:
«Բայց,_ առարկեցի ես,_ ի՞նչ օգուտ մի երկրի բնական հարստություններից առանց այն ժողովրդի, որ պետք է մշակի դրանք: Հանքերը, նավթի պաշարները, բերրի հողերը, մի խոսքով, բնական հարստությունները,_ համբերությամբ բացատրեցի նրան,_ ոչ մի օգուտ չեն տա կապիտալին առանց աշխատուժի: Եվ մի երկրի բնիկներն ամենաբնական աշխատուժն են դրա համար, ամենաէժանը և ամենահնազանդը»: Տեսնում էի՝ տաղտուկ է զգում, բայց քաղաքավարի էր: Լսում էր ինձ, ուստի իրար հետևից օրինակներ էի բերում ամերիկյան, ինչպես նաև բրիտանական գաղութներից` նրան ցույց տալու համար, որ սխալ է անջատել մի երկրի ժողովրդին այդ երկրի բնական հարստություններից: Դրանք պետք է միասին օգտագործվեն, ինչպես արվում է սովորաբար: Ուրիշ ճանապարհ չկա:
Ես նկարագրեցի թուրքերի կամ ֆրանսիացի դրամատերերի կամ որևէ չաշխատող ժողովրդի անօգնականությունը, որ ջանում էին օգտագործել Հայաստանի հարստություններն առանց հայերի: Այսպես պերճախոսում էի, ու մի պահ թվաց` բավականին հաջող:
«Ես կոչ եմ անում,- գոչեցի ես,- ոչ թե գաղափարապաշտորեն, ոչ թե «Հայաստանը հայերի համար», այլ գործնականորեն`«Հայերը Հայաստանի համար»: Նա ինձ էր նայում` ոտքից գլուխ չափելով, հետաքրքրությամբ, կարծես մի նոր պատկերացում էր ստանում մեր` ամերիկացիներիս մասին: Ես նրան ասել էի, թե չգիտի մեզ, բայց նա առարկեց. «Որևէ գիտակից անգլիացի կարող է հասկանալ որևէ անգիտակից ամերիկացու»: Ու որոշեցի ցույց տալ նրան, նախքան հաշիվները կմաքրեր ինձ հետ, թե ոչ բոլոր ամերիկացիներս ենք այնպիսի զուտ իդեալիստներ, ինչպես նաև շատ եվրոպացիներ կազմել են նախագահ Վիլսոնի օրինակից:
«Եթե ամերիկացիներս հանձն առնենք հայերին,- հայտարարեցի ես,- նրանց իսկ օգտի համար կանենք այդ բանը, նրանց կկառավարենք միշտ էլ այն գաղափարով, որ նրանց ընդունակ դարձնենք իրենք իրենց կառավարելու»: «Այո՛, այո՛, մենք հասկանում ենք այդ բոլորը»,- ասաց նա: Բայց զգացի, որ չի հասկանում, ուստի ուղղակի շարունակեցի իմ սիլոգիզմը: «Լավ, ուրեմն,- ասացի պատշաճորեն,- դուք պետք է համաձայնեք, որ հայերի ինքնակառավարվելու ճանապարհին մենք պետք է ստիպենք հայերին աշխատել: Եվ քանի որ չես կարող աշխատեցնել մի ժողովրդի առանց աշխատանքի օբյեկտի, մենք կարիք կունենանք Հայաստանի հողերի և հանքերի՝ ոչ թե հարստությունները կորզելու համար նրանցից, այլ օգտագործելու որպես ուսումնադաշտ, ուր ժողովրդին վարժեցնենք աշխատասիրության, խնայասիրության և... բոլոր այն քրիստոնեական առաքինություններին, որոնց միջոցով նրանց դարձնենք լավ մարդիկ և լավ քաղաքացիներ»:            ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ

ԼՈՈՒՐԵՆՍ ԱՐԱԲԱՑԻ. «ԱՅԴ ԱՆՀՆԱՐԻՆ ՀԱՅԵՐԸ» ՄԱՍ-1

ԼՈՈՒՐԵՆՍ ԱՐԱԲԱՑԻ. «ԱՅԴ ԱՆՀՆԱՐԻՆ ՀԱՅԵՐԸ»
Լինքոլն Սթեֆենս

/Գրի է առնվել 1919թ. Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսի ժամանակ/
Առաջին անգամ հրապարակվել է 1931թ.,«Աութլուք ընդ ինդըփենդընթ» ամսագրում

Դա իմ հարցազրույցն էր: Իր սենյակում էր, այն հյուրանոցում, ուր ապրում էր նա, բայց ինքս էի խնդրել տեսակցությունը, և իմ նպատակն էր այդ կայսերական հետախույզից մի բան իմանալ Փոքր Ասիային և Մերձավոր Արևելքին վերաբերող գործնական քաղաքականության մասին: Եվ կարծում էի, թե ինքս էի վարում խոսակցության ընթացքը: Հետո միայն կռահեցի, մի տեսակ ցնցվելով, որ նա էլ մի նպատակ էր ունեցել, և որ իր նպատակն էր իմ ուղեղը լցնել հայերի վրա ամերիկյան մանդատ հաստատելու վերաբերյալ բրիտանական պրոպագանդով: Ահա այդ էր, որ կռահեցի:
Բայց ես շշմել էի և բավական նվաստացած էի զգում` գտնելով, որ հատուկ պատճառներ ունեի /պատճառներ, որ հուզում էին ինձ` սկզբունքով անկախ մարդուս/, թե ինչո՞ւ մենք` ամերիկացիներս, պետք է աշխարհի մյուս կեսը գնանք հայերին հոգալու և ոչ միայն նրանց փրկելու թուրքերից, հույներից, ֆրանսիացիներից, իտալացիներից, բրիտանացիներից և հենց իրենցից էլ, այլև, մի տեսակ, ինքներս էլ մեզնից և նրանցից փրկելու: Ինձ նման իր գործն իմացող, ձախողակ երազողի համար` ազգերի մեջ ամենանվաստացվածն անդիմադրելի հմայք ուներ և ունի: Այդպես էլ ասացի նրան:
Այս բրիտանացուն ակնհայտորեն շատ դուր եկավ իմ ասածը: Ինձ թվաց, որ նա ուրախությամբ ծիծաղելու է կամ նման մի բան, բայց նա փքվեց Բրիտանական կայսրության չափ, ասես պայթելու էր: Սակայն չպայթեց, չծիծաղեց, չասաց որևէ բան, որ հումորի դույզն իսկ նշան ցույց տար: Երկար դադարից հետո միակ խոսքը, որ ասաց, այս էր.«Լավ»: Եվ ապա, կրկին մի դադարից հետո, երբ վերագտել էր ինքնատիրապետումը, մեր ամերիկյան իդեալիզմի մասին խոսեց լրջորեն, ավելի ճիշտ, բավական տաղտկալիորեն: Համարում էր, որ դա սքանչելի է: Իսկ ըստ իս` մի քիչ չափից ավելի էր սքանչելի համարում: Կարծում էր, թե մենք` ամերիկացիներս, չափից ավելի իդեալիստ ենք: Եվ գտնում էր, որ հայերը չափից ավելի գործնական են: Ուստի մեկս մյուսին կարող ենք շտկել. մենք բուժիչ ենք նրանց համար, նրանք` մեզ համար: Երկուսս էլ հուսահատական պարագաներ ենք, մանավադ՝ հայերը:
Ես այնպես եզրակացրի, որ նա մի անասելի համակրանք ունի հայերի հանդեպ կամ էլ, ավելի ճիշտ, այսպես ասեմ, նրանց վերաբերյալ ունի մի այնպիսի իմացություն կամ փորձառություն, որ նրան թույլ է տալիս մարդկայնորեն հասկանալ թուրքերին և հայերի բոլոր մերձավոր հարևաններին, որոնք երբևէ ջանացել են ոչնչացնել այդ որբ ցեղը: Կարծես թե նրա մտքինն այն էր, որ դա հայերի հանդեպ անելիք միակ բանն է: Ուղղակի այդպես չասաց: Պատճառն այն է, որ նրա մեթոդը ոչ թե իր կողմից որևէ բան ասելն էր, այլ ստիպել ինձ, որ իր տպագրած ցանկացած բաները ես ասեմ այնպիսի ձևով, որ անհրաժեշտության դեպքում կարողանար ժխտել դրանք: Ուստի նա չասաց, թե հայերը պետք է ամբողջությամբ ոչնչացվեն: Պարզապես իմ մեջ այն տպավորությունը ստեղծեց, թե դա է հայկական հարցի միակ լուծումը, և թե այդ պատճառով էր ցանկանում, որ ամերիկացիներս մեզ վրա վերցնենք այդ գործը:
Նա այնպես էր համարում կամ ինձ ստիպում էր համարել, թե թուրքերը չպետք է անեն այդ գործը. նրանք չափազանց պրիմիտիվ են և քրիստոնյա չեն: Ոչ էլ հույները. սրանք էլ շատ են հաճույք զգում դրանից և արդյունավետ չեն. երբեք որևէ բան մինչև վերջ չեն հասցնում, և երբ հայերին սպանելու իրենց գեղագիտական հաճույքը հագենա, ձեռք կքաշեն: Այդպես էլ բոլոր հին, մրցակցած, ոսոխ ցեղերը դադարեցրել են գործը` նախքան բոլոր հայերին սպանելը: Նույնիսկ երբ բոլորը միասին էին գնում խնդիրը կատարելու, միշտ էլ թողնում էին մի զույգ այստեղ, մի զույգ այնտեղ` Ադամ ու Եվաներ, որոնք, հենց որ մեկը կռնակ դարձներ նրանց, բազմանում, բազմանում ու բազմանում էին, այնպես որ, հաջորդ անգամ Հայաստան այցելողը կրկին հայեր կտեսներ այնտեղ, միլիոնավոր ու միլիոնավոր հայեր, բոլորը հեզ ու համեստ, բայց ցերեկը գործով զբաղված, իսկ գիշերը գաղտնորեն բազմանալով ու կամացուկ տարածվելով ու տարածվելով ու... Նա ինձ վրա տարածեց իր մուլթուսական հուսահատությունը և մի այնպիսի սարսափ հայերից, որ քիչ մնաց կուլ տայի իր ամբողջ որոգայթը ամերիկա-հայկական մանդատի վերաբերյալ, երբ իմ փրկարար ամերիկյան հումորը շունչս տեղը բերեց:
«Բայց ինչո՞ւ հենց բրիտանացիներն էլ չանեն այդ գործը»,- հարցրի և, ակնկալելով իր հումորի զգացումը, ժպտացի: Իզուր: Ամերիկյան հումորի զգացումը նա չուներ, կարծում եմ: Սպասեց, որ իմ զվարթ ժպիտը չքանա, ու հետո երբ տեսավ, որ ես իմ մեջ եմ քաշվել նորից և լրիվ լուրջ եմ, պատասխանեց ինձ լրջորեն: «Հայերի լիակատար կոտորածը,- պատճառաբանեց,- կարող է սկանդալ դառնալ, եթե դա բրիտանացիներն անեն»: Ու բացատրեց, որ թեպետ իրենց կայսրությունը դիմացավ որոշ այդպիսի ցնցումների և պետք է, անշուշտ, դիմանա ուրիշ ցնցումների էլ, բայց չափից ավելին՝ հենց այս ժամանակ, կարող է սասանել կայսրությունը: Բրիտանական կայսրությունը համաշխարհային կառավարման նախատիպն է: Մեր բոլոր մեծ տագնապները` պատերազմներ, հեղափոխություններ, գործադուլեր, համաճարակներ և այլն, հետևանք են այն իրողության, որ երկրագունդը թեև ամբողջություն է, բայց չի կառավարվում որպես ամբողջություն: Բրիտանիան մի օր պիտի վերջ տա այս անիշխանականությանը: Բայց կայսրությունը երիտասարդ է տակավին, հարաբերաբար փոքր, թույլ և գերծանրաբեռնված:
Հաշվի առեք մայր կղզիները, գաղութային ռազմավարական կետերը, ծովերը և առևտրական ճանապարհները, բոլոր այն նոր ծանրություններն ու պատասխանատվությունները, որ Բրիտանական կայսրության ուսերին ընկան գերմանական իմպերիալիզմի պարտությամբ: Ո՛չ: Կայսրությունը պետք է խնայել առայժմ: Հետագայում, երբ բրիտանական իշխանությունն ալիքներից տարածվի ցամաքի վրա, բոլոր ցամաքների, ապա Մեծ Բրիտանիան կկարողանա հաղթահարել այդպիսի ցնցում, բայց ո՛չ դեռ, ո՛չ այժմ, ո՛չ Կայսրության դեռ մանուկ հասակին:

                            ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ

Ո՞ՐՆ Է ՄԵՐ ԽՆԴԻՐԸ

Ո՞ՐՆ Է ՄԵՐ ԽՆԴԻՐԸ

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՐՑԻ ԼՈՒԾՄԱ՞Ն, ԹԵ՞ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՃԱՆԱՉՄԱՆ ՀԵՏԱՊՆԴՈՒՄԸ

Այս վերնագիրը կարող է հռետորական հնչել, մինչդեռ, իրականում, այս հարցը լրջագույն խնդիր է եվ ուղղակիորեն առնչվում է հայոց ազգային գաղափարախոսության եվ ՀՀ պետական ու հայոց ազգային անվտանգության հետ:

Ամենուրեք շեփորվում է այն փաստը, որ ՀՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը իր առաջին պաշտոնավարության առաջին իսկ օրերից ՀՀ արտաքին քաղաքականության գործառույթների մեջ էր ընդգրկել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հարցը: Միևնույն շրջանակները «մոռանում էին», որ նույն պր. Քոչարյանը ֆրանսիական մամուլին եվ լրագրողի քողի տակ ծածկված, Թուրքիայի գաղտնի ծառայությունների գործավար Մեհմեդ Ալի Բիրանդի հետ հարցազրույցներում պարզորոշ կերպով հայտարարել էր, որ ՀՀ-ը տարածքային պահանջներ չունի Թուրքիայից: ՀՀ պետական աստիճանակարգի արդեն նախկին երկրորդ դեմքը` Ազգային ժողովի նախագահ Արթուր Բաղդասարյանը նույն բանն էր հայտարարել, այն տարբերությամբ միայն, որ նա մանևրելու տեղ էր թողել, ասելով, թե «ներկայիս ՀՀ-ն տարածքային պահանջներ չունի Թուրքիայից»:

Եթե ՀՀ պետական բարձրաստիճան այրերն են այսպիսի հայտարարություններ արել, ապա չպետք է զարմանալ, որ աշխարհի ոչ մեկ պետություն եվ միջազգային կազմակերպություն, նույնիսկ Հայոց ցեղասպանություն այս կամ այն կերպ ճանաչածները, չեն խոսում հայոց օրինական պատմական իրավունքներից: Ընդամենը Լիբանանի խորհրդարանի ընդունած բանաձևում ակնարկվում է հայերի ինչ-որ չսահմանվող իրավունքներին ներկայացնելու մասին, իսկ ՌԴ պետական դումայի բանաձևում հիշատակվում է Արևմտյան Հայաստանը, սակայն որպես Հայոց ցեղասպանության իրագործման հիմնական տարածքի:

Ավելին. հայկական հարցը Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչմամբ «լուծված» համարելու դավը վերածվել է համահայկական ՁԻԱՀ-ի (ՍՊԻԴ), եվ աներևակայելի արագությամբ բազմանում է հենց հայկական միջավայրում, լինի ՀՀ- ԼՂՀ-ում թե սփյուռքում: Իհարկե, այս դավի կամա թե ակամա մասնակիցների շարքում կան որոշ տարբերություններ: Ոմանք, ինչպես պաշտոնական ՀՅԴաշնակցությունը, գտնում են, որ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը մի մասը կամ առաջին հանգրվանն է Հայ Դատի լուծման, որ իբր այդ ճանաչմանը հետևելու են ինչ-որ հատուցումներ, որոնց շարքում կամ առաջին հերթին` հողային հատուցում: Մի խոսքով` այս դավադիրներն ու երազատեսները «հավատացած են», որ աշխարհը թուրքերին ստիպելու է հայերին հող տալ: Այսպիսիք «մոռանում են» դարավոր ճշմարտությունը` «Սահման քաջաց` զենն իրենց»:

Այս դավին ակամայից, անգիտակցաբար մասնակցողները ըստ երևույթին թակարդն են ընկել «Հայկական Հարց» -ի էության չիմացության պատճառով: Ըստ մեզ, Հայկական Հարցի բովանդակությունը հետևյալ երեք բաղադրիչների ամբողջությունն է.

1. - Հայոց Հայրենիքի` հայկական լեռնաշխարհի ամբողջական վերատիրումը.

2. - Այդ տարածքի վրա բացառապես Հայկական գերիշխանության հաստատումը:

3. - Այդ տարածքի վրա աշխարհասփյուռ հայության ազգահավաքի իրականացումը:

Ըստ մեզ, Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը կապ չունի` Հայկական հարցի հետ: Ավելի ճիշտ, կապ է ունեցել այնքանով, որ Հայոց ցեղասպանության միջոցով թուրքերը փորձել են «լուծել» Հայկական Հարցը իրենց համար:

Ուշադիր ընթերցողը նկատելու է, որ ՀՀ պետությունը եվ ՀՀ – ի ու սփյուռքի քաղաքական ուժերի ջախջախիչ մեծամասնությունը ՈՉԻՆՉ են անում Հայակական հարցի վերոնշյալ երեք բաղադրիչների ուղղությամբ: Ընդհակառակը` այդքան ահռելի զոհողությունների գնով ազատագրված հայրենի տարածքները թշնամուն զիջելուց են բարբաջում, հայահավաքի փոխարեն` իրենց ապիկար քաղաքականությամբ խթանում են արտագաղթը Հայրենիքի այն մի բուռ տարածքից, որն այսօր կազմում են ՀՀ-ը, ԼՂՀ-ը եվ կից ազատագրված տարածքները:

Չտարվենք երազախաբությամբ: Ոչ ոք մեզ հատուցում չի տալու: Հոռեգույն պարագային, հաշվարկելու են Մեծ եղեռնի պատճառով կրած նյութական կորուստները` դրանց մի մասը փողի տեսքով հատուցելու համար: Այսինքն` մի քանի հարյուր միլիոն կամ մի քանի միլիարդ դոլարով «լուծելու են» Հայկական հարցը: Այս ծրագրի փորձարկումն եղավ «Նյու- Յորք լայֆ ինշորնըս՚» ապահովագրական ընկերության կողմից գումարներ հատկացումը ընկերության մոտ ապահովագրվածների ժառանգներին, մի նախաձեռնություն, որն այդքան շեփորվեց թե ՀՀ-ում եվ թե արտասահմանում:

Հայկական Հարցը ամենից առաջ հողային հարց է, Հայրենիքի գրավյալ տարածքների վերանվաճման խնդիր: Հայկական Հարցը Հայոց Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հավասարեցնողը հայոց դեմ ներկայիս իրագործվող մեծագույն դավադրություններից մեկն է, եթե ոչ մեծագույնը:

Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը մարդկության բարոյականության խնդիրն է, որը հայության համար ունի վրեժի և այն ամենուրեք և ամեն միջոցներով ի կատար ածելու խորհուրդ: Հայության պարտավորությունն է հայկական Հարցի լուծման և, առաջին հերթին, Հայրենիքի ամբողջական վերատիրման հետապնդումը` ինչքան էլ երկար տևի:

АРМАНИЗМ – НЕИЗВЕСТНАЯ РЕЛИГИЯ СРЕДНЕВЕКОВОЙ ЕВРОПЫ

История религии подобна кроссворду. Сотни, даже тысячи неизвестных понятий, все они расположены симметрично, и понятными могут стать лишь на стыке двух рядов, вертикального и горизонтального. Тогда вспыхивает интуиция, пробуждается ощущение «поразительного сходства» того, что никак не могло быть несходным – просто потому, что кроссворд упорядочен симметрично.

Гениальная интуиция Жоржа Дюмезиля подсказала нам несколько новых слов. Одно из них – это «закон трёх функций», по которому строилось любое индоевропейское общество, начиная с древнейших времён и до самого позднего Средневековья. Триады Верховных Богов имеются во всех индоевропейских религиях. У римлян это триада Юпитер-Марс-Квирин, у германцев: Один-Тор-Фрейр, у славян: Перун-Сварог-Велес и т.д. Этим триадам в точности соответствовала своя иерархия на земле, своего рода «посольство» из мира Богов в лице тех, кто молится (жрецов), тех, кто охраняет (воинов) и тех, кто возделывает нивы (землепашцев). На языке Древней Индии все эти три сословия именовались «варны», а принадлежность к одной из варн (брахманов, кшатриев или вайшьев) – определялась фактом рождения.

Впервые в истории науки Дюмезиль чётко проговорил, что свои «брахманы» и «кшатрии» имелись в каждом индоевропейском обществе, а мир Богов в точности соответствовал этому трёхчастному священноначалию.

Если «брахманы», как духовная власть и высшее жречество, имелись в Индии – то почему им не быть, к примеру, у славян или германцев? Более того, существуют – и существовали задолго до Дюмезиля! – убедительные доказательства того, что такими «брахманами» древних европейцев были «арманы», перед духовным авторитетом которых склонялись самые дерзкие конунги.

АРМАНЫ – СВЯЩЕННАЯ ВЛАСТЬ ДРЕВНЕЙ ЕВРОПЫ

Согласно неизвестной в России духовной традиции арманизма элита арманов, или священнослужителей, разделялась на три ранга, каждый из которых обладал особыми знаками, паролями и рукопожатиями. Это были своего рода духовные корпорации, товарищества или гильдии. У мастеров каждой такой корпорации были свои обер-мейстеры и гроссмейстеры, подчинявшиеся с одной стороны родовому сообществу, а с другой – маршалу и королю. Самыми авторитетными гильдиями арманов были скальды (древнескандинавские поэты-певцы), герольды (хранители рода и стражи турнира) и феманы (своего рода жреческая коллегия).

Скальды владели тайной кодирования языка, подобно ведическим бардам, кельтским друидам или славянским скоморохам... Именно они ввели в Древней Германии ту систему Heimliche Acht, своего рода совет старейшин германского жречества, одновременно по совместительству и верховный трибунал, о которой современная германистика имеет столь расплывчатые представления. На самом деле, «тайный язык» древних скальдов весьма несложен. Если его расшифровать, то понятными станут «тёмные» алхимические писания Парацельса или романы «певцов любви» миннезингров, орден которых, к слову сказать, напрямую происходит от древних скальдов.

Итак, чтобы раскрыть смысл Heimliche Acht древних скальдов, нужно усвоить закон троичности, а именно, понимание того, что любое слово, произносимое в этом мире, раздаётся одновременно во всех трёх мирах и потому обладает как минимум тремя значениями. Благодаря звуковым созвучиям, или аллитерациям, скальдам удавалось придавать исходному тексту совершенно иной, часто противоположный смысл – именно так можно понять многие из средневековых поэм, которые при ином прочтении остаются непонятными.

Вот лишь один пример, показывающий, как действовала в истории арманическая криптография.

СИМВОЛИКА НЮРНБЕРГА

На гербе города Нюрнберга мы видим деву с орлиными крыльями. В древности такие крылатые девы именовались wipare, что в современном немецком прозвучало бы как Weib-Aar, то есть, «женщина-орёл». Отсюда, в позднейшей профанической интерпретации происходит понятие Weberin, то есть, «ткачиха». По арманическому учению, такие крылатые ангельские сущности создавали судьбу человека – пряли нить его судьбы. Смысл слова был бы совсем утрачен, если бы мы не помнили, что в древнейшие арманические времена такие женщиныткачихи, прядущие нить судьбы, именовались «Норны».

Норн было три, и звали их Урд, Верданди и Скульд – первая соответствовала тому, что прошло, вторая – тому, что длится, третья – тому, что предстоит. Таким образом, в арманическом толковании становилось понятно, что Нюрнберг – это город, которым правила Аркона, та же самая Норна, Дева Орел, – Солнечная Дева древнейшей эпохи. Отсюда, собственно, и название города: Нюрнберг – это город Норны, город Белой Богини и матери Рода.

Обычному народу такие вещи, как правило, не объяснялись. Верой народа в большинстве германских земель была религия Вотана, позднее – народная форма христианства, сильно адаптированная к потребностям вотанистов. Всё это были экзотерические, внешние формы веры, не предполагавшие ни глубокого понимания символики, ни прохождения мистериальных инициаций.

Напротив, в традиции арманов глубинным знанием владели на протяжении тысячелетий. Целые корпорации передавали его от учителя к ученику, а высшим сословием учителей была, как уже говорилось, гильдия скальдов. Она имела три ступени, ступень учеников, ступень бардов и ступень собственно скальдов, верховных священнослужителей арманизма.

ВАРНА-АШРАМА-ДХАРМА

Поступая на обучение в совсем юном, несовершеннолетнем возрасте, ученик покидал родные пенаты ровно на семь лет – столько длилось начальное обучение. И лишь на седьмом году ему передавали знание «Песни Богов», а также рунических гальдров и Божественных установлений.

Само место, где совершались подобные инициации, именовалось в арманической традиции «Хальгадом», что в буквальном переводе означает «Собор Святости». Позднее, из этих мистериальных центров стали возникать христианские монастыри.

После семилетнего обучения жизнь в «Хальгадоме» заканчивалась. Наступал период странничества, через который проходили в древности все арманы, вне зависимости от их светского ранга и мирского богатства. Теперь арману дозволялось носить оружие и шляпу, что считалось признаком свободы – главного достояния древних арманов.

Путешествие длилось семь лет и совершалось, как правило, в компании двух спутников – отсюда и происходят многочисленные рассказы о трёх странниках, начиная от триединства Один-Донар-Локи и заканчивая «сагой» о трёх мушкетёрах. В сегодняшнем мире самым подходящим аналогом такого вояжа будет, наверное, паломничество. Арманы путешествовали именно по святыням, где находили великих учителей, перенимали их мистический опыт и получали духовные наставления.

По окончании периода путешествий адепт становился подлинным мастером. Он возвращался в своё имение и создавал семью. Факт продолжения рода обретал для него особую актуальность. Теперь он владел той совокупностью мистериальных знаний, которая превращала его в полноценного человека – осознанного носителя Высшего Света (АР) и хранителя строгих норм ритуального права (АРАРИТА).

Под именем «варна-ашрамадхарма» такие же периоды жизни существовали и у брахманов. В Упанишадах рассказывается, что каждому из представителей высших сословий (варн) необходимо пройти через жизненные этапы, именуемые брахмачарин (ученик брахманов), грихастха (домохозяин), ванапрастха (лесной отшельник) и саньясин (странствующий аскет).

Итогом жизни брахманов оказывался уход от мира. Арманы, напротив, несли свою мудрость в мир. Они становились правителями-жрецами, священными царями и первосвященниками одновременно. Большевистский декрет, отделяющий церковь от государства – это продукт очень поздней эпохи, во времена арманов его не существовало.

СОЛНЕЧНЫЙ ЦАРЬ АРАРИТЫ

В работе «Царская власть» (Kingship, 1927) английский этнолог Артур Хокарт показал, что древнейшая модель власти, известная человечеству, была именно такой: это была власть священных царей, которые были живыми иконами своих стран. Царские функции были ритуальными, царь был духовным авторитетом, но в реальную политическую жизнь он не вмешивался. Он не судил и не был политиком – его роль заключалась в совершении ритуалов, в ежедневных молитвах и чтении наставлений.

В мире арманов такими ритуалами была АРАРИТА. Само это слово обозначало в традиции арманов «закон Великого Бога» или «Солнечный Ритуал» (от корней AR, то есть, «Предвечный Свет», а также Rita как «ритуал»). Позднее, как свидетельствуют исследования Гвидо фон Листа, отсюда произошли известные немецкие слова рыцарь (Ritter) и судья (Richter). Оба эти слова происходят от арманического понятия Rita.

Рыцари, судьи, мирские правители знали о таинствах арманических ритуалов, описаниями которых буквально пестрят средневековые христианские хроники. Особенно это видно, когда используется руническая письменность, имевшая в традиции арманов магический смысл – так называемый арманический футарк.

Особенно это очевидно, если обратиться к работам Альбрехта Дюрера (1471-1528), глубоко знавшего средневековую мистику, в том числе мистику арманизма.

«МЕЛАНХОЛИЯ» ДЮРЕРА И АРМАНИЗМ

Наиболее известную из гравюр Дюрера не раз уже называли «арманической». Первым, кто всерьёз обратил на это внимание, был известный эзотерик Рудольф Йон, в книге которого «Золотой Век человечества» (1930) целая глава посвящена «Альбрехту Дюреру как арману».

«Прочтение» закодированных на гравюре смыслов начинается со слова «MelencoliaSI», прихотливо растянутого на крыльях летучей мыши и, как кажется (всем так обычно кажется), являющегося названием гравюры. На каком основании это слово переводят как «Меланхолия» – совсем не ясно: три грамматические ошибки в пределах одного только слова «Melancholia» многовато и для школяра. Видимо, Дюрер имел на это слово иные виды, несколько выходящие за пределы грамматики.

Римские буквы «SI», завершающие название гравюры, понимались обычно как порядковый номер: якобы Дюрер оставил трилогию, где «Меланхолия» (1514) была одной частью, а две другие составляли «Рыцарь, Смерть и Дьявол» (1513) и «Святой Иероним» (1514). Либо же Дюрер хотел написать вторую и третью «Меланхолии», чтобы затем сделать триптих. Однако ни о какой «Melencolia II» Дюрер нигде не упоминает, а об идее триптиха и подавно, так что причину загадочных знаков нужно искать не здесь.

В арманической трактовке слов, позволяющей открыть подлинный смысл, «Melencolia» объясняется следующим образом. Слово раскладывается на три части: Me-Lenc-Olia. Первая из них, Me, Ma означает «Та, которая умножает». Вторая (Lenk) – это «Связь», «Рука», то есть, в конечном счёте, «Управление». И, наконец, третья часть, Olia – это «Масло»: позднее латинское слово oleum происходит от древнего арманического корня Al, обозначающего «Дух» и «Высшее Знание». Следующая затем спиралевидная "S” трактуется арманически как символ космической связи, тогда как латинская I, завершающая всю композицию – это в действительности руна Is, то есть, имя высшего «Я».

В собранном виде вся эта надпись толкуется так: «Пусть множественная (так со времён Платона именовали материю) ведёт к мудрости моё высшее Я». Это было своего рода арманическим девизом, закодированным в названии гравюры.

Вместе с ночным зверьком (летучей мышью) само это название движется справа налево, на Запад, в мир мрака – видимо, ввиду восходящего Солнца, также показанного на гравюре. Такая ориентация по сторонам света подтверждается также и башней, символы которой имеют астрологическое значение: на южной стороне мы видим песочные часы, знак элемента земли и Козерога, а на теневой (западной) стороне – знак элемента воздух, то есть, Весы. Продолжая, мы видим на восточной стене знак Овна (элемент – огонь), а на северной стороне – знак Рака, обозначением которого служит водная гладь.

СКРЫТАЯ ФИЛОСОФИЯ

В правом верхнем углу, под колоколом (символом единства мужского и женского начал) мы видим магический квадрат, именуемый квадратом Юпитера. В истории европейской живописи это одно из самых первых изображений магического квадрата. Он написан в канонах, заданных работой Корнелия Агриппы Неттесгеймского «Об оккультной философии». Как и многие арманические маги, Агриппа использовал космологию Птолемея, в центре которой располагался элемент земли. Вокруг неё шли небесные сферы, вложенные одна в другую по принципу матрёшки. Каждая сфера содержала орбиту одной из планет. Внутри – Луна, затем – Меркурий, Венера, Солнце, Марс, Юпитер и, на самой внешней сфере, – Сатурн. Последние две планеты, Сатурн и Юпитер, между собой враждовали, точно так же, как и их божественные прототипы: Кронос, победивший Зевса. Отсюда, чтобы нейтрализовать враждебное воздействие Сатурна (привычного символа меланхолии!), нужно было изобразить квадрат Юпитера.

Теперь обратимся к символике чисел. Самое первое – на квадрате поставлена дата создания гравюры (два нижних центральных поля). Сумма каждого из рядов (сверху вниз, справа налево, угловые и центральные поля и т.д.) даёт одно и то же число – 34. При перестановке мы получаем 43 – именно в этом возрасте Дюрер закончил работу над гравюрой.

В сумме 3 и 4 дают семёрку. По арманическому учению, это – число руны Хагал, изображаемой как «Ж» – число Человека или Армана (Armann), в котором три уровня духа пребывают в полнейшей гармонии с четырьмя стихиями, образующими тело. Одновременно семерица – это и семь ступеней познания, подробно описанных в учении арманов и на гравюре представленных в виде лестницы из семи ступеней. Лестница наклонена вправо – в отличие от мыши Сатурна, летящей туда, где мрак, тьма и несчастье.

Полноценный Человек, Арман – это почти что ангел, он облачён в жреческие одеяния, имеет орлиные крылья (Aar-Mann означает «ЧеловекОрёл») и погружён во внутреннее созерцание. Это – сама душа, показанная в виде девы-орла (Weib-Aar), то есть, Weberin, Норна. Вспомним теперь, что художник Дюрер происходил из города Нюрнберг…

Ни одна деталь не является здесь случайной! Этот кроссворд с вертикально-горизонтальными, диагональными и центровыми ассоциациями должен быть расшифрован, и религия арманизма есть достойный ключ для такой расшифровки!

Голову армана (девы-орла) обвивает венок из хмеля и мирта, которые считаются растениями Юпитера и Венеры – явное указание на андрогинность этого ангельского существа. Левая рука его сложена под углом, эта рука (Arm-Armane) образует римскую цифру V, число совершенного человека, звезду Фемов (Vehmestern). Как мы уже говорили, Фемы являлись закрытыми арманическими коллегиями, совершавшими ритуалы и занимавшимися воспитанием тайных правителей. Это была как бы левая рука, помогавшая правой – негласная власть духовной Германии.

ХАГАЛ И НАГАЛ

Внизу, под рукой, находятся гвозди. Гвозди из железа или из рога – это всегда символ смерти. Им соответствует руна Нот. По арманическому учению, вся реальность есть руна Хагал, ей образовано всё пространство – из Хагала, в конечном счёте, выходит любая руна, это как бы отмычка ко всем замкам. Этому миру Хагала противостоит антимир – Нагал, символизируемый смертью, нуждой и болью. Отсюда же происходит известный эддический образ – Корабль Мертвецов, именуемый «Нагльфар» и созданный из обрезанных человеческих ногтей.

В продолжение поднимавшейся нами в прошлом номере темы «готскокаббалистического» учения можно было бы добавить, что структура Хагала как главнейшей арманической печати порождает одновременно два символа, принадлежащих двум мировым религиям. Один из них – это знаменитая «печать Соломона», бывшая этимологически «печатью Арманов» (Salomon = Sal-Man = Heil-Man = Ar-Man) . В пользу такой гипотезы говорит также то, что известно о Соломоне от Иосифа Флавия и из русских апокрифов «О Соломоне и Китоврасе»: по этим рассказам, Соломон был великим магом, своего рода «арманом» библейского мира.

Вторая символика, восходящая, быть может, к «печати арманов» – это знаменитая со времён императора Константина «хрисма» или «монограмма Христа», в основе которой чётко угадывается руна Хагал – символ пересечения Теониума и Демониума. Христос прошёл через смерть (руна ЮР) и поднялся в мир высший (руна МАДР). Символ Христа есть пересечение обоих миров, воскресение от смерти к вечной жизни, и даже рунический символизм «хрисмы» может служить подтверждением этой идеи. Впервые этот символ мы видим в дохристианской древности. На одной из монет императора Птолемея III (около 200 г. до н.э.) хрисма-хагал изображена рядом с имперским орлом – Аар-маном, глядящим в вечность.

Через многие тысячелетия, сквозь религии, науки и государства проходит единая нить арманического предания, ради утверждения Хагала и низвержения Нагала, ради победы Юпитера над Сатурном, ради раскрытия высшего Я, внутренней руны Is, присущей каждому человеку. Эта традиция включает в себя великое множество духовных упражнений, сложнейшую космогонию, учение о Боге и Божестве, теорию Изначальной Религии и ведовства, а также учение о трансформации арманических практик в вотанические, буддийские и христианские.

Последние из носителей этой традиции умерли в самом начале 20-го века: великий арман Гвидо фон Лист отошёл к прародителям в 1918-м году, его ученик Рудольф Йон – в 1930-м. Как и многих других эзотериков, живших накануне прихода нацистов, этих авторов по инерции относят к «оккультным корням» этого режима – не ведая о том, что нацизм был обычной политической диктатурой и нанёс многим духовным традициям, в том числе и традиции арманов, до сих пор неоцененный урон. Давая простор фантазии, можно себе представить, что бы случилось с Гвидо фон Листом и Рудольфом Йоном, с их подробными описаниями «арманической магии Соломона», с их симпатией к буддизму и христианству – что бы с ними случилось, доживи они до Третьего Рейха… Но корабль Нагльфар был ещё далеко, каждый нёс свой Хагал, восходя по ступеням семеричной лестницы к совершенному Знанию АРАРИТЫ.

The Sun God Ar/Hayk and Holy Spirit LogosThe Sun God Ar/Hayk and Holy Spirit Logos

Any one, who is more-less acquainted with the idea-spiritual system «Essence», which components are the theories of E-ism/Essence, «Genesis-Aya», the theory of armenians as an aryan race, with the adjacent literature and even with the materials represented only on this website, without any doubt or a prevention can find out from a material mentioned below, that the latter is just a fugitive reflection of the system «Essence» in spite of the fact that the author doesn't make any hint at all. Even more, he considers it as a personal authorship and is going to publish a theory under the very name "E-ism”. This is a really awfully phenomenon and most likely it has various reasons, which we'll reflect on other occasion. Here we only want to concentrate the attention of our readers.     We give this phenomenon to your own observation and analyses. You have the right to be authentically informed.

                                                                                                      Edition  

                                                                                                              (added 18.01.2001)

 The 30,000 Data base of Armenian rock carvings called Karetaran [Stone Library]  records were hidden over 10,000 years and its divine message was used as a secret source of power. Unfortunately, at certain times, this sacred knowledge has been misused by certain forces to subjugate and control people. The archaic information of Karetaran is the main source of knowledge about Astronomy, Religion, various myths and highly developed cultural traditions, told through the medium of the hieroglyphic art language. These hierogrlyphs have documented the true Genesis Of Civilization. The attached rendered illustration is just one of the iconic hieroglyph ideograms whose deciphering is not an hypothesis, but is based upon facts depicted from Karetaran and compared with the earliest Egyptian twin-hieroglyphs and various other relevant writing systems as well as Egyptian wall paintings.

        Once there was a time when Humanity was One, and spoke the same language, and lived in the Divine Garden that was protected by the heavenly God/dess - (H)Aya.  There was no sin or various discords between the people and there was only the atmosphere of a harmonious paradise. Around 9,000 BC., something terrible happened in the Armenian Highland and the Armenians were divided into many different branches. According to the New Zealand scientists R. D. Gray and Q.D. Atkinson(published their findings in 2003),  the Proto-Indo-European Language is at least anywhere between 7,800 to 9,800 years old. It was during this time that the Armenians were separated from their common stem into many tribes and spread to all four corners of the world. Armenian hieroglyphs support this from an archaeological and religious point of view with their iconic astronomical, religious, mythological concepts, which are the basis of both visual arts and hieroglyphic recordings of ancient civilizations including: - Mesopotamian, starting from Sumerian [who attest that they came down to Mesopotamia from Armenian Highland], Hittite, Akkadian, Babylonian, Assyrian, Mitanni, Persian, Egyptian, Greece, prehistoric Europe, as well as Maya and Inca cultures.

        The attached archaic ideogram is identified with the Armenian Sun-God AR [in other languages also with the Ur-Er-Orprefix].  This notion is based upon the fact that the hieroglyph of a circle and circum-punct attached to the goat or the ram is found in the Armenian Highland dating back to ca. 8,000 BC. The ram/goat is one of the main totems of ancient Armenians. The goat with its joined horns is already identified by professor Hamlet Mardirosian as the symbol of a flag, indicating its divinity, this flag is used in Egyptian hieroglyphs among many other Armenian hieroglyphs. The circle attached to the goat/flag deity is the symbol that represents the Sun God. This symbol of a dot in the middle of the circle is the later Egyptian symbol of the Sun God RA, again in all probability brought down to the Nile Delta by ancient Armenian Astronomers who laid the foundations of a Spiritual Empire in Sumer, Egypt and beyond. The attached illustration found among Armenian rock hieroglyphs, is the original iconic ideogram that is today known as the Constellations of Orion and the Pleiades [Leg of the Bull]:  "The Star Of The Gods," the brightest star in the Orion constellation is Sirius which the Armenians call Hayk - the son of the supreme God of Gods - HAYA. Sirius is about twice the size of the sun and about 20 times as luminous, thus Haik is considered the incarnation of God of Gods Haya. The Egyptian Star Ra and celestial bodies are supported by the Egyptian version of Geb (also known as Seb, Keb, Kebb or Gebb)  who was the God of the Earth and fertility. Ar, Ra and Christ are often represented through the same ideogram as the celestial incarnations of God of Gods Haya. Thus the attached ideogram is the very root and the symbolical foundation of all religions.

        The Pleiades stars in Astronomy are also commonly reffered to as the Seven Sisters, the brightest three stars form the celestial Triangle, [Star: TYC 1799 1026 1 - Star: HD 283271 - and the blazing star of Ar/Ra: HD 282943]  as well as all 7 "Sister" Pyramids in Egypt are a duplicate model of Armenian supreme God of Gods Haya, and his Spiritual Kingdom on earth manifested by his son Hayk. In the Dendera Zodiac, all of the human figures have distinctive triangular forms, particularly evident in the figure representing Orion. Armenians call themselves Haikazian, meaning sons of Haik, The core idea of Trinity, that form the six-pointed star sometimes also called the Star of David (also in Hebrew called the Key of Solomon)  in fact has much ancient origin. The Star of David concept represents two triangles - one positioned upwards - symbolizing the primordial Holy Mountain that rose out of the waters, and the other triangle with its base positioned downwards, represents heavenly father Haya - "As above, So below³ - thus, when joined together, the Six Pointed star represents Heaven and Earth in perfect harmony and in union of Oneness. The trinity in reality is: Father God of Gods Haya, the Constellation of Orion with that of Sirius as its brightest star representing the Son Ara/Hayk, and the Holy Spirit [Fertilizer]  - all three in One. Ara/Hayk with its symbol of the winged disc is found throughout all ancient civilizations, even in modern times at places like the Washington Monument, depicted with two bird-headed serpents biting its tail - the symbol of eternity, which is also depicted on a ceremonial vessel in Medsamor Armenia ca. 4,000-3,000 BC and a star, probably the two headed serpents represent the Celestial ship of Ar/Ra or Lepus in the sky, sometimes interpreted as an evil serpent [duality]  crushed under Orion´s foot. A visual portrayal of the first biblical prophecy about the coming Messiah in Genesis Chapter 3: v15 "And I will put enmity between thee and the woman, and between thy seed and her seed; it shall bruise thy head, and thou shalt bruise his heel". Orion was depicted in ancient times as a hunter with a skin of an animal in his hand. This very same skin is also found on ancient Armenian Vishapakars [Dragon Stones].  Armenians associate the Constellation of Orion with that of their Forefather - Hayk - the terrestrial embodiment of that constellation. Another iconic symbol is the The Washington Monument Obelisk´s cap stone, the primordial Mountain pyramid [BenBen Mound]  which is the primordial Holy Mountain ArArAt, which was also symbolically represented through the Egyptian and many other similar pyramids of the globe.

        The etymology of Orion in Greek literally means - "Mountain Man." Orion also means "Coming Forth as Light." In Akkadian, Orion was named "Ur-Ana", the word Ur, is also spelled as Ar - "Ar-Ana" - probably Ana is the Armenian Nane(Sumerian Inanna),  all of them meaning "Light of Heaven" whose cult was located in Armenian Ur-ha or present Urfa in historic Armenia. So the Cult of Ar is the central subject of the worship of Orion. In Greek Mythology Orion was a giant hunter and is depicted holding a lion´s head or skin in his left hand and a club in his right. Under Orion's feet were the faithful celestial dogs: Canis Major and Canis Minor in Armenian: Great Hayk and Lesser Hayk, later identified with Christ. Psalm 19: v1 "The heavens declare the glory of God; and the firmament sheweth his handwork."

        This very same celestial triangle of Pleiades, joined with the reverse triangle of Mountain Ararat as earthly Triangle, is Found in Medsamor Armenia, the three ideograms are framed together with the ideogram É Astica and Chastica [Sacred Swastika]  and the ideogram of eternity framed in exactly as the Egyptian cartouches, which is the oldest ideogram ever known. The entire Armenian Astrology and religion was exported by Armenians to Sumer, Mesopotamia, Egypt, India, Europe, Maya, Inca, also through Armenian-Aryan religion to Vatican, and by Freemasons to amongst other places Washington DC.

        The inscriptions on the back of the sphinx has been in all probability deliberately damaged. The Sphinx in Egypt is the same as the two Lions that were the guardians of the God's Garden in Armenia. [A separate article on this subject will be published soon].  The sphinx in Egypt represents the star-cluster Leo, although at present it has the face of Khafre and is claimed that Khafre built the Sphinx around 2,500 BC., which is about the 4th dynasty, but there are many clues and strong evidence that the original Sphinx was built by a far more advanced civilization around 8,000-10,000 BC. Who could have built such a masterpiece except the Armenian astrologers who were already developed mathematicians and mastered sacred geometry? So, we are certain that the head of the Sphinx initially was a Lion, which corresponds to the Armenian rock carvings. The facts confirm this point of view and equate it with the star-cluster of Leo - as the Guardian of God's Garden in Armenia.

        The Tree of Life is also a pure Armenian iconic symbol that we find among many cross shaped like symbols like the 'T' with a loop at the top. This symbol was especially used in Armenian hieroglyphs and in ancient Egypt as the Ankh - a symbol representing life. It is also called the Asante Cross. This symbol deserves a separate article which will be published soon. The Tree of Life [depicted in Armenia as the ideogram [Ankh]  is the celebration of the Genesis of Life on Earth. It is high time to tell the truth about our national and spiritual heritage and to present the genuine Genesis of Civilization. Psalms 19: v3 "There is no speech nor language, where their voice is not heard." - for God of Gods, Haya the light of the universe is the Absolute of every TRUTH above and below.

Karekin Dickran